پس از توحید و نبوت، هیچ موضوعی در فرهنگ اسلامی به اهمیت مسئله «ولایت» نیست. ولایت عصاره اندیشه های دینی و جلوگاه پذیرش توحید و نبوّت است. قبول ولایت به معنای پذیرش رهبری آسمانی، رهبری خدا و پیامبر و جانشین رسول اعظم در زندگی فردی و اجتماعی است.
هدایت بشر در سایه ولایت الهی، ولایت نبوی و ولایت عترت پیامبر(ص) شکل می گیرد. و بدون پذیرش فکری و عملی این ساختار الهی، فلاح و نجات از مشکلات زمین و زمانه مقدور نیست.
بدون پذیرش ولایت الهی، ولایت شیطان و سلطه طاغوتها و حکومت مستکبران و مستبدان بر انسان و جهان، رسمی و قطعی می شود. انسان در برابر سه گزینه قرار ندارد که ولایت الهی یا ولایت شیطانی و یا فقدان هر گونه ولایت و سرپرستی را برگزیند؛ بلکه فقط دو گزینه فرا روی انسان است.[۱] یا ولایت الهی یا ولایت طاغوتها!
شناخت ولایت الهی و حاکمان مقبول و برگزیده او در زندگی، دژ مصونیّت و چتر امنیت خدا بر سر انسان و جهان است.
ولایت الهی یک دستور موردی و قبول یکی از دستورات او در طول تاریخ نیست، بلکه ولایت الهی با پذیرش رهبری اولین برگزیده الهی، آدم(ع) آغاز می شود و تا تسلیم و یاری آخرین برگزیده الهی، امام عصر۴ تداوم می یابد.
سلسله پیامبران و امامان در روند تاریخ، مکمّل و تداوم بخش یک اندیشه و عقیده و یک نظام اجتماعی اند. و بر خلاف زنجیره سلاطین و مکاتب الحادی و بشری هیچ گاه یکدیگر را نفی نمی کنند و با یکدیگر نزاع و درگیری ندارند؛ بلکه تابلوهای راهنمای یک مسیر و یک هدف نهائی هستند.
امام هشتم حضرت علی بن موسی الرضا(ع) که خود یکی از قله های بلند هدایت و امین خدا و خود یکی از خورشیدهای رهبری انسانهاست. در شناساندن، و دفاع از اندیشه رهبری آسمانی و امامت انبیاء و اولیای او گامهای بلندی برداشته و کارنامه ای درخشان و بی نظیر در عصر خویش ارائه داده است. بخشی از سیره و سخنان امام هشتم۷ عبارت است از:
- تأکید بر نیاز انسان به ولی؛
- ضرورت گزینش ولی از سوی خداوند؛
- معرفی امامان پیش از خویش؛
- اعلام ولایت الهی خود؛
- شبهه زدایی از امامت امامان و عصمت پیامبران الهی؛
- معرفی جانشین و امام معصوم پس از خویش؛
- حمایت از جریان اعتقادی امامت و معتقدان به اهل بیت:؛
- مبارزه فرهنگی با ولایت گریزان و ولایت ستیزان؛
- دفاع از منابع فرهنگی امامت یعنی قرآن و سنت؛
- افشاگری نسبت به مخالفان و منحرفان جریان زلال امامت و ولایت.
ولایت ترازوی حق و باطل
امام رضا(ع) در پرتو تبیین و تفسیر آیات قرآن، هم قرآن را از مهجوریت رهایی می بخشد و هم جایگاه مسئله ولایت را در سند مقبول همه فرقه های اسلامی نشان می دهد.
اسماعیل بن علی بن زرین برادرزاده شاعر معروف و انقلابی (دعبل خزاعی) از پدرش نقل می کند که امام رضا(ع) فرمود: از پدرم موسی بن جعفر، شنیدم که فرمود از امام صادق(ع) و ایشان از امام باقر و ایشان از امام سجاد(ع) و آن بزرگوار از سید الشهداء۷ و آن حضرت از امیرالمؤمنین شنیده است که رسول خدا(ص) این آیه را تلاوت فرمود:
«لَا یَسْتَوِی اَصْحَابُ النَّارِ وَ اَصْحَابُ االْجَنَّه، اَصْحَابُ الْجَنَّه هُمُ الْفَائِزِونَ»؛[۲] «اصحاب جهنم و بهشت مساوی نیستند. اصحاب بهشت رستگارانند.»
سپس توضیح داد که اصحاب بهشت کسانی هستند که مرا اطاعت کنند و در برابر علی(ع) تسلیم باشند و ولایت او را بپذیرند. و یاران جهنّم آنان اند که ولایت علی را ناخوش دارند و با او نقض پیمان کنند و با او بجنگند.»[۳]
یکی از شیوه های بارز و برجسته در روایات امام هشتم، نقل حدیث با سلسله سند پیشوایان معصوم قبلی تا شخص رسول گرامی است. آن بزرگوار بدین گونه هم جریان زلال رهبری فکری و فرهنگی امت اسلامی را معرفی می کند و هم اندیشه های اصیل قرآنی و نبوی را به جامعه اسلامی عرضه می دارد. برای نمونه به این حدیث شریف که یک هشدار به عموم امت به ویژه نخبگان جامعه است توجه کنیم:
امام رضا(ع) از پدران بزرگوارش از امیرالمؤمنین نقل می کند که آن بزرگوار فرموده است: «الدُّنْیَا کُلُّهَا جَهْلٌ إِلَّا مَوَاضِعَ الْعِلْمِ وَ الْعِلْمُ کُلُّهُ حُجَّهٌ إِلَّا مَا عُمِلَ بِهِ وَ الْعَمَلُ کُلُّهُ رِیَاءٌ إِلَّا مَا کَانَ مُخْلَصاً وَ الْإِخْلَاصُ عَلَی خَطَرٍ حَتَّی یَنْظُرَ الْعَبْدُ بِمَا یُخْتَمُ لَه؛[۴] دنیا سراسر جهل و ناآگاهی است، مگر آنجا که کانون علم است. و علوم هم حجت [بر انسان] است مگر آنچه بدان عمل گردد. و اعمال، تمام ریا و برای نمایش است مگر آنچه از روی اخلاص باشد. و اعمال همراه با اخلاص هم در خطر است تا انسان بنگرد که پایان کار چگونه خواهد بود.»
نمونه دیگر
شخصی به نام حمزه از نوادگان زید شهید فرزند امام چهارم در ماه رجب سال ۳۳۹ در قم برای شیخ صدوق نقل کرده است که از علی بن ابراهیم در سال ۳۰۷ ق شنیدم از پدرش و با دو واسطه از امام رضا(ع) نقل کرد که آن بزرگوار از پدران خویش از امیرالمؤمنین نقل فرمود که حضرت فرموده است: «مَنْ أَحَبَّ أَنْ یَرْکَبَ سَفِینَهَ النَّجَاهِ وَ یَسْتَمْسِکَ بِالْعُرْوَهِ الْوُثْقی وَ یَعْتَصِمَ بِحَبْلِ اللَّهِ الْمَتِینِ فَلْیُوَالِ عَلِیّاً بَعْدِی وَ لْیُعَادِ عَدُوَّهُ وَ لْیَأْتَمَّ بِالْأَئِمَّهِ الْهُدَاهِ مِنْ وُلْدِهِ فَإِنَّهُمْ خُلَفَائِی وَ أَوْصِیَائِی وَ حُجَجُ اللَّهِ عَلَی الْخَلْقِ بَعْدِی وَ سَادَهُ أُمَّتِی وَ قَادَهُ الْأَتْقِیَاءِ إِلَی الْجَنَّهِ حِزْبُهُمْ حِزْبِی وَ حِزْبِی حِزْبُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ حِزْبُ أَعْدَائِهِمْ حِزْبُ الشَّیْطَان؛[۵] هر کس دوست دارد بر کشتی نجات نشیند و به ریسمان مستحکم چنگ زند و حبل الله استوار را بگیرد، باید پس از من رهبری علی(ع) را بپذیرد و با دشمنان او دشمن باشد و به امامان هدایتگر از فرزندان او اقتدا کند، آنان جانشین من، اوصیای من و حجتهای الهی بر خلق پس از من و سروران امت من و رهنمای پارسایان به سوی بهشت اند. حزب آنان حزب من و حزب من حزب الله عزوجل است و حزب دشمنان ایشان حزب الشیطان است.»
معرفی امامان و امت در گفتار و رفتار رضوی۷، به دوره خاص یا مجلس خاص و شیوه ثابت محدود نمی شود.
۱.تأکید بر بزرگداشت عاشورا؛[۶]
- تأکید بر صلوات بر محمّد وآل محمد(ص)؛[۷]
- یادآوری فضائل علوی؛[۸]
- یادآوری مظلومیت امیر المؤمنین (ع)[۹] و برخورد علمی و منطقی با منکران امامت؛[۱۰]
- تأکید بر عصمت پیامبران الهی؛[۱۱]
- اخبار از تعداد حواریون عیسی؛[۱۲]
- تأکید بر گستردگی علوم امامان؛[۱۳]
- نفی تفکر غلات؛[۱۴]
- تأکید بر شرط ولایت خویش در جمع مردم نیشابور؛[۱۵]
- تأکید بر اهمیت تقیه در عصر غیبت امام عصر UOTE ؛[۱۶]
این موارد تمام نمونه هایی از اقدامات امام رضا(ع) در پاسداری از فرهنگ ولایت است.
امام هشتم ساختار و راهکار رهایی انسان را این گونه ترسیم می کند.
«اِنَّ رَسُولَ اللهِ یَوْمَ الْقِیَامَه آخِذٌ بِحُجْزَه اللهِ وَ نَحْنُ آخِذُونَ بِحُجْزَه نَبِیِّنَا وَ شِیعَتِنَا آخِذُونَ بِحُجْزَتِنَا ثُمَّ قَالَ: اَلْحُجْزَه النُّورُ؛[۱۷] روز قیامت رسول خدا دامان خدا را می گیرد، و ما دامان پیامبرمان و شیعیان ما دامان ما را می گیرند، سپس حضرت فرمود، منظور از دامان، نور است.»
امام رضا(ع) و تحلیل اوضاع فرهنگی
حضرت به ابن ابی محمود فرمود: مخالفان ما سه گونه اخبار برای مبارزه با ما جعل کرده و منتشر کرده اند.
- بخشی از اخبار همراه با غلوّ و بالا بردن ما از جایگاه بندگی خداست؛
- بخش دیگر، ما را کم تر از آنچه هستیم نشان می دهد و از شأن ما می کاهد؛
- بخش سوم همراه با اهانت و بیان اسامی دشمنان ماست.
نتیجه احادیث نوع اوّل این است که وقتی مردم این گونه احادیث را بشنوند شیعیان ما را تکفیر می کنند و آن را معتقد به ربوبیت ما می شمارند.
وقتی جامعه احادیث نوع دوم را بشنود که ما را کوچک تر از آنچه هستیم نشان می دهد، آن را می پذیرد و در حق ما کوتاهی می کند.
بخش سوم از احادیث وقتی به گوش دیگران می رسد، به ما توهین و اهانت می کنند.[۱۸] و حال آنکه خداوند فرموده است: gوَ لا تَسُبُّوا الَّذینَ یَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ فَیَسُبُّوا اللَّهَ عَدْواً بِغَیْرِ عِلْم»؛[۱۹] «به کسانی که غیر خدا را می خوانند، فحش ندهید که آنان هم از روی دشمنی و ناآگاهی به خدا اهانت خواهند کرد.»
امام رضا(ع) در پایان این حدیث شریف نسبت به اظهار نظرهای ناآگاهانه و تعصبهای بدون دلیل هشدار می دهد و آن را عامل بیرون رفتن از مرزهای ایمان می شمارد. و یادآور می شود: کم ترین چیزی که سبب خروج از ایمان می شود این است که انسان بدون دلیل به «سنگریزه» بگوید هسته خرماست، سپس بر این نظر اصرار ورزد و از مخالفان آن بیزاری جوید. اظهار نظر در مسائل تاریخی و حوادث اجتماعی اگر با خصومتها و بدون انصاف و حق گرایی صورت گیرد و با لجاجت و تبلیغات دشمنان همراه شود، شناخت حق و باطل را دشوار می سازد.
افزودنها و کاستنها و دروغ پردازیها، ریشه بسیاری از مشکلات اجتماعی است که راهکار اصلاح آن اصلاح رسانه ها و برخورد قاطع با دروغ پردازان داخلی و خارجی است.
پی نوشت ها:
[۱]. بقره/۲۵۷.
[۲]. حشر/۲۰.
[۳]. عیون اخبار الرضا(ع)، شیخ صدوق، نشر جهان، ج۱، ص ۲۸۰.
[۴]. همان، ج۱، ص ۲۸۱.
[۵]. عیون اخبار الرضا(ع)، سج۱، ص۲۹۲ و ۲۹۹.
[۶]. همان، ص۲۹۴.
[۷]. همان، ص ۲۹۴.
[۸]. همان، ۲۹۷.
[۹]. همان، ص ۳۰۳.
[۱۰] همان، ج۲، ص۱۸۴.
[۱۱]. التوحید صدوق، چاپ جامعه مدرسین، با تصحیح سید هاشم حسینی تهرانی، ص۷۴ و ص ۱۲۱ و ۱۳۲.
[۱۲]. همان، ص ۴۲۱.
[۱۳]. همان، ص ۲۷۵
[۱۴]. همان، ص۳۶۴.
[۱۵]. همان، ص ۲۵.
[۱۶]. اعلام الوری، ص ۴۰۸.
[۱۷]. التوحید، ص ۱۶۶.
[۱۸]. عیون اخبار الرضا(ع)، ج۱، ص۳۰۴.
[۱۹]. انعام/۱۰۸.
منبع : مجله مبلغان مهر ۱۳۸۸ – شماره ۱۲۱