در مقاله پیش رو به بررسی ویژگی های شخصیتی امام خمینی (س) و عواملی که بر شکل گیری آن ها موثر بوده است می پردازیم.
شخصیت امام خمینی (س) | ویژگی‌های فردی و عوامل مؤثر بر شکل گیری شخصیت
امام خمینی (س) بی شک یکی از تأثیرگذارترین شخصیت‌های سیاسی و مذهبی در تاریخ معاصر کشورمان و چه بسا سراسر دنیا بوده و هستند که نقش ایشان در هدایت نهضت انقلابی مردم ایران و تشکیل حکومت اسلامی را هرگز نمی‌توان نادیده گرفت. امام خمینی (س) از ویژگی‌های شخصیتی منحصر به فردی برخوردار بودند که ایشان را تبدیل به مصداق بارز فرمایش امام صادق (ع) کرده بود که فرمودند: «مردم را با اعمالتان دعوت کنید نه تنها با زبانتان». حضرت امام همچنین با ویژگی‌های بارزی همچون ساده زیستی، اخلاق نیکو، تکامل و رشد مستمر، برنامه ریزی و نظم در امور روزمره الگوی مناسبی به جوانان ارائه کردند.
مقالات گوناگونی پس از رحلت امام خمینی به تفصیل به شخصیت و ویژگی‌های فردی ایشان پرداخته‌اند. در مطلب پیش رو نیم نگاهی به اصلی ترین ویژگی‌های شخصیت امام خمینی خواهیم داشت و همچنین عوامل تأثیرگذار بر شخصیت ایشان را مورد بررسی قرار خواهیم داد.
ویژگی‌های فردی امام خمینی (س)
برای شناخت شخصیت های برجسته و تاثیرگذار در تاریخ مراجعه به ویژگی های فردی و شخصیتی آن ها بسیار مفید و موثر است، حضرت امام خمینی (س) نیز از این قاعده مستثنی نیستند. از این روی در ادامه به ارائه خلاصه‌ای از شخصیت امام خمینی (س) می پردازیم.
اخلاق نیکو
امام خمینی (س) خویش را به اخلاق دینی متخلص کرده بودند، و با وجود اشتغالات فکری و ذهنی اهل شوخی و مزاح نیز بودند، و همیشه لبخند بر لب داشتند، تا جایی که از نوه های ایشان، خانم ها نعیمه و عاطفه اشراقی نقل شده است که هر کدام گمان می کردیم امام ما را بیشتر از بقیه دوست دارد، چرا که همیشه به همه لبخند می زد، حسن معاشرت امام و رفتار انسانیشان می تواند الگویی برای همه افراد باشد. (مهر و قهر، ص ۲۲۲)
امام خمینی همچنین در ارتباط با حسن خلق می فرمایند: شیوه ائمه ما و اولیای خدا و انبیای خدا بوده است که خودشان را خدمتگزار مردم می دیدند و با حسن معاشرت و با رفتار انسانی، با رفتار الهی رفتار می کردند. و کارهایی را که باید انجام بدهند، با همین حسن رفتار انجام می دهند.
از مصادیق حسن خلق می توان به پیشی گرفتن در سلام کردن اشاره کرد، که از شاگران امام مکرر نقل شده است که گاهی که خدمت ایشان می رسیدیم، سعی می کردیم اگر فاصله حدود ۱۰، ۱۵ متر داشتیم سلام کنیم تا ایشان متوجه شوند، اما ایشان پیش از رسیدن ما سلام می کردند و با خوشرویی با همه مواجه می شدند. (سرگذشتهای ویژه از زندگی امام خمینی، ج ۵، ص ۳۱)
تقید به نماز اول وقت، انس با قرآن و مداومت بر خواندن ادعیه
ایشان در تمام طول عمر پربرکت خود بر اداء نماز اول وقت و تلاوت مستمر قرآن تاکید داشتند، و عامل به آن بودند تا جایی که نقل شده است هنگام ملاقات ها نیز در صورت همزمانی با زمان نماز، برای خواندن نماز اول وقت جلسه را ترک می کردند، و این تقید ایشان در دوران بیماری و تا لحظات پایانی عمر شریفشان نیز پابرجابود، امام خمینی (س) با قرآن مانوس بودند و به تلاوت مستمر قرآن توجه ویژه داشتند.
ایشان در خواندن ادعیه نیز مداومت داشتند، و در پاسخ به این که به کدام یک از ادعیه انس یا اعتقاد بیشتری دارید فرمودند: «دعای کمیل و مناجات شعبانیه». که با مراجعه به این دعا و مناجات می بینیم که در آن ها حالت استغفار، انابه، استغاثه و تضرع به درگاه پروردگار به شکل عاشقانه ای وجود دارد.
ساده زیستی در عین آراستگی
حضرت امام خمینی همیشه در حد پایین ترین افراد جامعه زندگی می کردند، در حالی که امکان زندگی در شرایط مالی بهتر برای ایشان فراهم بود، اما ایشان ساده زیستی را برگزیده بودند، ایشان در گرمای طاقت فرسای نجف حاضر به خرید پنکه یا گذراندن شب در منطقه خنک تری مثل کوفه نشدند اما در عین حال همیشه برخلاف بسیاری از طلبه های آن روزگار به ویژه علمای پیرمرد بسیار مرتب و آراسته در خانواده و جامعه حضور می یافتند. از اطرافیان ایشان نقل شده است که آیینه ای در اتاقشان نصب کرده بودند که مکرر ظاهر خود را با استفاده از آن مرتب می کردند، همه لباس های خود را حتی پیژامه و دستمالشان را اتو می کردند، لباس منزل و لباسی که برای ملاقات ها در نظر داشتند متفاوت بود، و گاهی روزانه چند بار برای ملاقات لباس ها را عوض می کردند و همیشه آن ها را مرتب تا کرده و پارچه سفیدی روی آن می کشیدند، همیشه اطراف اتاقشان بوی عطر به مشام میرسید و موارد بسیار دیگری که نشان می دهد ایشان همچون یک مسلمان واقعی در عین حال که مقید به ساده زیستی و قناعت بودند به آراستگی ظاهر و نظافت بسیار اهمیت می دادند.
در خاطرات اطرافیان امام موارد بسیاری در این زمینه نقل شده است، به طور مثال آمده است که امام، هفته خود را به دو قسمت کرده بودند و در هفته، دو بار استحمام می کردند. یکی صبح جمعه همراه با غسل جمعه و صبح سه شنبه وسط هفته. در این دو روز اصلاح سر و صورت را هم انجام می دادند و برای اصلاح سر از فرزندان و یا خانم کمک می گرفتند و لباسهای خود را تعویض می کردند و لباس پاکیزه می پوشیدند. (برداشتهایی از سیره امام خمینی، ج ۲، ص ۱۵۴ ـ ۱۵۵)
خانم زهرا مصطفوی، دختر امام نیز در ارتباط با آراستگی ایشان این طور نقل کرده اند: امام هر روز هفت بار عطر یا ادکلن می زدند. چون بین دو نماز مستحب است عطر بزنند و ریش خود را شانه کنند، لذا هم عطر، هم شانه در سجاده شان بود. و حتی در نوع گذاشتن تسبیح به مستحبات و نظم اهمیت می دادند و تسبیح را به صورت خاصی بالای سجاده قرار می دادند. (برداشتهایی از سیره امام خمینی، ج ۲، ص ۱۶۲)
شجاعت و آرامش خاطر
حضرت امام فردی بسیار شجاع و دلیر بودند که این ویژگی ایشان در جای جای حیات مبارکشان به ویژه در دوران مبارزات به وضوح به چشم می خورد، این خصلتشان تا حدی بروز می یابد که از ایشان نقل شده است که در موقعیت هایی گفته اند: «اصلا نمی دانم ترس چیست؟» در این خصوص دکتر پورمقدس یکی از پزشکان معالج ایشان می گوید: اصلاً ترس در تن امام وجود نداشت؛ چرا که از نظر فیزیولوژی و پزشکی، کسی که بترسد، ماده ای در بدنش ترشح می شود به نام «آدرنالین» و این ماده در ضمن ترسیدن، مسئول تظاهرات ترس است؛ یعنی باعث افزایش تعداد ضربان قلب می شود، رنگ انسان سفید می شود، بدن به لرزش و ارتعاش درمی آید، فشار خون بالا می رود و حالت نامطلوبی در شخص ایجاد می شود و ما که دقیقاً هشت نه سال نبض امام در دستمان … بود و حتی این اواخر که قلب ایشان به طریقه «تله مانیتور»… کنترل می شد… و در این مدت ناملایمات زیادی رخ داده بود… هرگز ندیدیم ضربان قلب امام بالا رود. (برداشتهایی از سیره امام خمینی، ج ۲، ص ۲۷۹)
روحیه امیدوار و خستگی ناپذیری
امام در سخت ترین شرایط از جمله بعد از حمله عوامل رژیم شاه به مدرسه فیضیه روحیه امیدوار خود را از دست ندادند، و با جملات امیدبخش جامعه بودند، ایشان پس از آن حادثه فرمودند: «این ها می روند، شما می مانید، ایستادگی کنید، این ها باطل اند» همین جملات ایشان نور امید را در دل ها روشن می کرد.
ایشان علاوه بر امیدواری بسیار خستگی ناپذیر بودند و در مقابل افرادی که در مقابل ایشان اظهار خستگی می کردند، می گفتند: «من از همه شما اولی به خسته شدن هستم» که این گفتارشان کاملا صحیح بود، و با این جملات نشان می دادند که با وجود این امر همچنان استوار در راه حق ایستادگی و حرکت می کنند و همین خستگی ناپذیری ایشان موجب استواری و حرکت مسئولین و مردم میشد.
تکامل و رشد مستمر و مداوم
حضرت امام خمینی (س) در تمام طول حیات پربرکتشان به رشد و تکامل شخصیت خویش و حرکت در این مسیر الهی اهتمام می ورزیدند، این امر را می توان در موقعیت های مختلفی از زندگی ایشان مشاهده کرد، مثلا ایشان پس از پیروزی انقلاب همه ساله در طول ماه مبارک رمضان ملاقات هایشان را تعطیل می کردند، و پس از ماه مبارک رمضان زمانی که اطرافیان به دیدار ایشان میرفتند اذعان داشتند که ایشان به طور محسوسی نورانی تر شده اند، یعنی در آن سن بین هشتاد تا نود سالگی هم تقید به عبادات، آثار خود را در ایشان به وضوح آشکار می‌کرد.
برنامه ریزی و نظم در امور روزمره
یکی از ویژگی‌های شخصیتی امام خمینی اهمیت دادن به برنامه ریزی بود. ایشان ساعات خود را در شبانه روز به بخش هایی همچون استراحت، عبادت، مطالعه، رفت و آمد و … تقسیم کرده بودند و در انجام تمام امور خود به این برنامه ریزی مقید بودند، و کارهایشان را بر مبنای همین برنامه از پیش تعیین شده انجام می دادند، شایان ذکر است که این برنامه ریزی متناسب با برنامه خانواده ایشان انجام شده بود.
برنامه ریزی های ایشان صرفا به زمان های طولانی اختصاص نداشته و حتی برای زمان های کوتاه مثل فاصله پیش از صرف غذا، یا پخش اخبار نیز برنامه از پیش تعیین شده داشته اند، به طور مثال نقل شده است که زمانی ایشان را برای صرف شام صدا زدند، و امام می فرماید: هنوز ده دقیقه به وقت شام مانده است، که نشان از این دارد که برای آن زمان نیز برنامه ای در نظر گرفته بوده اند، و همین برنامه ریزی ایشان بر سایر افراد نیز تاثیرگذار بوده است. (برداشتهایی از سیره امام خمینی، ج۲، ص ۹)
تقید به انجام ورزش روزانه
امام خمینی (س) به انجام روزانه ورزش بسیار اهمیت می دادند و در این رابطه می فرمودند: «عقل سالم در بدن سالم است. ورزش همان طور که بدن را تربیت می کند… عقل را هم سالم می کند و اگر عقل سالم شد، تهذیب نفس هم دنبال او باید باشد. شما همان طور که ورزش می کنید و اعصاب خودتان را قوی می کنید، و ان شاء الله برای مملکت و آتیه مملکت مفید خواهید شد، لازم است که همه ابعاد وجودی خودتان را تحت تربیت ورزشی درآورید.»
ایشان در طول عمر بابرکت خود به ورزش های همچون فوتبال، کوهنوردی، شنا، ژیمناستیک، پرش طول و ارتفاع، ورزش های باستانی و کشتی اشتغال داشته اند، و پس از افزایش سن به پیاده روی و کوهنوردی می پرداختند و هرگز حتی در دوران زندان انفرادی و یا زندگی در نجف پیاده روی و قدم زدنشان را ترک نکردند، در توصیه هایشان به فرزندان و نوه ها آمده است: «در ساعت تفریح، درس نخوانید و در ساعت درس خواندن، تفریح نکنید؛ هر کدام در جای خود» و نیز می فرمودند: «من، نه یک ساعت تفریحم را گذاشتم برای درس و نه یک ساعت وقت درسم را برای تفریح گذاشتم».
به طور مثال در مرور زندگی ایشان میبینیم که تا سن ۵۰ سالگی یک ماه در تابستان را به همراه خانواده در منزل پیرزنی در درکه تهران می گذراندند، و در همان دوران هر روز عصر با لباس روحانیت به کوهنوردی می پرداختند.
شخصیت امام خمینی (س) | ویژگی‌های فردی و عوامل مؤثر بر شخصیت
عوامل مؤثر بر شکل گیری شخصیت امام خمینی (س)
امام خمینی (س) ظرفیتی متفاوت با سایر افراد داشت و همین موجب شد که به رهبری بی نظیر در عصر ما بدل شود، ایشان را نمی توان با هیچ یک از روحانیون و مراجع یا اعضای خانواده خودش، و حتی با شخصیت های سیاسی یک قرن گذشته مقایسه کرد.
شخصیت این بزرگوار تحت تاثیر عوامل گوناگونی شکل گرفت، که می توان آن ها را در سه دسته خانواده، شرایط تاریخی خمین، سپس قم، و کل ایران و آموزه های علمی، سیاسی و اخلاقی ایشان تقسیم بندی کرد.
خانواده
پدر امام خمینی (س) بعد از گذشت ۴ ماه و ۲۲ روز از تولد ایشان به شهادت رسیدند اما حلقه تربیتی امام در خانواده بسیار تاثیرگذار بوده است، و تاثیر خانواده ایشان را در دوحلقه نزدیکانشان و پس از آن خانواده پدری و مادریشان بررسی کرد.
در حلقه اول تاثیر مستقیم تربیت پدر را نمی توان بررسی کرد، اما شخصیت امام تحت تاثیر فضای تربیتی پدر که بر خانه و خانواده حاکم بوده است قابل بررسی است. مادر نیز که تا ۱۶ سالگی ایشان زنده بودند خانمی مومن و عالم بودند که امام در دامانشان پرورش یافته است. برای اطلاعات بیشتر زندگینامه مادر امام خمینی را مطالعه کنید.
با توجه به این که خواهران و برادران ایشان فاصله سنی زیادی با او نداشتند نمی توان گفت که تاثیر زیادی بر تربیتشان داشته باشند. آیت الله پسندیده برادر بزرگ ایشان ۷ سال فاصله سنی با امام داشتند که نمی توان گفت تاثیر زیادی از پدر گرفته بودند اما از جهت فرهنگی و علمی بر امام تاثیرگذار بودند.
حلقه دوم خانواده پدری امام که عمه ها و فرزندانشان هستند، در خمین به لحاظ سیاسی و علمی شخصیت های تاثیرگذاری بودند. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره خانواد امام خمینی این مقاله را مطالعه کنید.
در خانواده مادری امام خمینی (س) نیز فضای حاکم علمی و سیاسی بود. دایی های ایشان از روحانیون بودند و پدربزرگشان مرحوم حاج شیخ احمد مجتهد امام جمعه خمین بوده است، که علاوه بر تدریس در زمینه علوم حوزوی و علوم قدیمه مردم ایشان را به عنوان فردی سیاسی می شناختند. شجره نامه مادر امام خمینی را اینجا ببینید.
در رابطه با حلقه دوم می توان گفت صاحبه خانم (عمه حضرت امام که بعد از شهادت پدر امام خمینی سرپرستی فرزندان برادر را به عهده می گیرند و در کنار مادر به مراقبت و پرورش آنان می پردازند) بیش از سایرین بر امام تاثیرات شخصیتی داشته است.
منش و رفتار ایشان در شکل گیری شخصیت اولیه امام تاثیر به سزایی داشته است، اما می توان مهمترین ویژگی صاحبه خانم را که در امام به شکل برجسته ای به چشم می خورد شجاعت دانست، تحقیقات نشان می دهد که ایشان به حدی نترس و شجاع بودند که به اصطلاح هیچ مردی در خمین در شجاعت به پای ایشان نمی رسید.
شرایط تاریخی
دومین عامل موثر شرایط تاریخی بوده است، امام در زمانی متولد شدند که ایران در تب و تاب انقلاب مشروطه قرار داشت، از مسائل تاریخی که امام را تحت تاثیر قرار داده بود انقلاب مشروطه، جنگ جهانی اول و کودتای رضاخان است که بیست سال اول زندگی امام را دربر می گیرد.
امام به عنوان نوجوان شاهد دسته بندی های سیاسی مختلف مثل مشروطه خواه و مشروعه خواه بودند، و این درگیری ها را در بین نزدیکان خود نیز مشاهده می کردند. در زمان جنگ جهانی اول که ۱۴ سال داشتند خمین یکی از کانون های متاثر از این حوادث بود. برای مطالعه بیشتر در این خصوص مقاله جماران با عنوان دیدگاه امام خمینی درباره مشروطه را مطالعه کنید.
یکی از وقایع مهم که در پرورش سیاسی امام تاثیرگذار بوده است حرکت گروه بزرگی از آزادی خواهان و مشروطه خواهان است، که شامل فعالین سیاسی و نمایندگان مجلس به سرکردگی شهید مدرس و تعدادی دیگر بوده و از تهران به سمت غرب کشور با هدف تاسیس دولت ملی در کرمانشاه حرکت کردند.
این گروه از خمین عبور کردند و در مجموع اقامت و عبور این دسته ها حدود یک ماه طول کشید، و این فرصتی بود که امام با افکار سیاسی آن دوران آشنا شود. احتمال دارد که خانه پدری ایشان یکی از منازلی بوده باشد که به دلیل وسعت و مهمان نوازی که در آن صورت می گرفته است برای اقامت مهاجران به کار رفته است.
پس از آن عبور اشغالگران روس از خمین برای امام تجربه ای تاریخی را رقم می زند؛ و نیز قحطی در ایران که موج مرگ و میر زیادی در خمین در پی داشته است و مادر و عمه امام (صاحبه خانم) نیز در فاصله ای دو یا سه ماهه در این حادثه فوت می کنند تجربه ای دیگر برای امام بوده است.
تا زمان کودتای رضاخان جنگ های مختلفی واقع می شد که مردم خمین نیز در این جنگ ها از شهر و مردم دفاع می کردند، و یکی از مکان ها که به عنوان سنگر استفاده می شد منزل پدری امام بود، مرحوم آیت الله پسندیده در خاطراتشان از تیراندازی به سمت اشرار از منزل اشاره کرده اند، که طبیعتا امام نیز شاهد این جریانات بوده اند، و خودشان نیز در دو سه مورد نیز حضور در جنگ با اشرار اشاره کرده اند. برای کسب اطلاعات بیشتر مقاله جماران درباره شروع مبارزات امام خمینی از دوران نوجوانی را ملاحظه کنید.
آموزه های علمی، سیاسی و اخلاقی
در مجموع می توان گفت امام به دلیل هوش بالا از همه تجربیات مثبت یا منفی که در اثر حوادث آن روزگار داشته اند درس گرفته اند. این اتفاقات تلخ نه تنها امام را کوچک نکرد که روح ایشان را جلا داد و وسعت بخشید، در آن دوران افراد بسیار دیگری نیز بودند که تجربیات مشابه امام داشتند اما ایشان با هیچ یک از آن ها قابل مقایسه نیستند، و شخصیتی کاملا منحصر به فرد در عصر حاضر محسوب می شوند. یکی از عوامل موثر در شکلگیری این شخصیت منحصر به فرد نیز تاثیرپذیری ایشان از آیت الله محمد علی شاه آبادی و مرحوم حاج شیخ عبدالکریم حائری است، که ایشان را به شخصیتی جامع و چندبعدی تبدیل کرده است. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره دوران جوانی و نوجوانی امام زندگینامه کوتاه امام خمینی را مطالعه کنید.
ویژگی‌های شخصیتی امام خمینی از دیدگاه دیگران
شخصیت های بسیاری در داخل و خارج از ایران در خصوص ویژگی های شخصیتی امام خمینی (س) اظهار نظر کرده اند، در ادامه به اختصار نگاه علامه جعفری، مقام معظم رهبری و آیت الله سبحانی در این خصوص را مرور می کنیم.
ویژگی های شخصیتی امام خمینی از دیدگاه علامه جعفری
علامه محمدتقی جعفری اندیشمند بزرگ اسلامی در عصر حاضر و از شاگردان امام خمینی (س) بوده است، ایشان در خصوص امام سخنان بسیاری داشته اند، از جمله آن که چهار ویژگی شخصیت بنیان گذار جمهوری اسلامی را این گونه توصیف کرده اند:
علاقه شدید به اهل بیت عصمت و طهارت(ع)
اهمیت نظم و اثر آن در زندگی امام
اسوه اقتدار شخصیت و نستوهی
سادگی و بی پیرایگی
علاقه به اهل بیت عصمت (ع)
علامه جعفری (ره) علاقه امام خمینی (س) به اهل بیت را بسیار روشن و آشکار می داند و ایشان را مصداق بارز کسانی توصیف می کند که مشمول حدیث شریف «حزنون لحزننا و یفرحون لفرحنا» می شوند، در نگاه علامه امام خمینی علاقه ویژه ای به امام حسین علیه السلام داشتند که در کلمات ایشان واضح بود.
اهمیت نظم و اثر آن در زندگی امام
علامه جعفری زندگی امام خمینی (س) را بیانگر حکومت نظم و ترتیب می دانند، و تاکید می کنند که بارها از نزدیکان امام شنیده اند که امام در همه کارها به نظم و ترتیب مقید بودند.
اسوه اقتدار شخصیت و نستوهی
ایشان با اشاره به این گفته امام که می گویند: «من در عمرم جز از خدای متعال از کسی نترسیده ام» تاکید می کند که امام از قدرت شخصیتی با اهمیتی برخوردار بوده اند، و همین اقتدارشان موجب شده است که حوادث روزگار تزلزلی در شخصیت ایشان به وجود نیاورده است.
ایشان همچنین در مورد امام خمینی (س) معتقدند که ثبات روحی و قدرت شخصیتی امام که در اوج مرجعیت و مطرح بودن در ایشان دیده میشد، برای کسانی که قصد دارند در آینده در مقام مرجعیت ظاهر شوند، می تواند هشداردهنده و نیز ارائه دهنده طریق باشد، چرا که در گذشته مراجع در تشیع همواره به این نکته توجه داشته اند. علامه معتقدند که مقام مرجعیت حرفه ای معمولی نیست که با فراگرفتن مقداری از اصول و قواعد هر کسی شایستگی تصدی آن را به دست آورد.
سادگی و بی پیرایگی
علامه جعفری تاکید می کنند که هیچ شخصیت رشد یافته ای در طول تاریخ سراغ ندارند که در صدد بوده باشد به وسیله تصنع در زندگی، تجسمی صحیح از شخصیت خود در دل های مردم نصب نمایند، استغنای ذات آدمی شخصیت را در مرتبه ای از رشد قرار می دهد که هرگز تن به آرایش خویشتن با پدیده های چشمگیر برای اهل دنیا نمی دهد. خنده طبیعی، گریه طبیعی، نگاه طبیعی، رفتار طبیعی، رویارویی ساده و ناب با انسان ها که بندگان خداوندی هستند، همه و همه کشف از استغنای شخصیت آدمی می نماید. این حالت روحی در امام (س) مورد اتفاق نظر همه کسانی بود که ایشان را دیده بودند.
ویژگی های شخصیتی امام خمنیی از دیدگاه آیت الله خامنه ای
مقام معظم رهبری در مناسبت هایی از جمله دهه فجر، سالروز میلاد امام خمینی، عید فطر و سایر مناسبت ها از ویژگی های شخصیتی امام خمینی (س) مواردی را بیان کرده اند، شایسته است در ابتدا به این نکته توجه کنیم که امام در نگاه ایشان جمعی بین صفات ممتاز انسانی بودند و در یکی از سخنرانی های خود در نماز جمعه در این ارتباط می فرمایند: «اغلب آن صفاتى که در زمامداران مختلف عالم، مایه امتیاز آنها مى‌شد، تا آنجایى که من بررسى کردم و به ذهنم رسیده است ما در امام مجتمع مى‌دیدیم.
او، هم عاقل بود، هم دوراندیش بود، هم محتاط بود، هم دشمن‌شناس بود، هم به دوست اعتماد مى‌کرد و هم ضربه‌اى را که به دشمن وارد مى‌کرد، قاطع وارد مى‌کرد. همه صفات و خصوصیاتى که براى یک انسان لازم است تا بتواند در چنین جایگاه حسّاس و خطیرى انجام وظیفه کند و خدا و وجدان خود را راضى نماید، در این مرد جمع بود…»
آیت الله خامنه ای در ادامه امام را انسانی می دانند که در هنگام جنگ و در وضعیت صلح توان تصمیم گیری دارد، همچنین در هنگام مواجه کشور با دشمنان و اداره کشور نیز قادر به تصمیم گیری است، اما همین فرد مقتدر و با اراده در زندگی خصوصی خود انسانی زاهد، عارف و منقطع از دنیاست. ایشان در ادامه منظور از دنیا را «دنیای بد» می دانند و می گویند امام معتقد بود دنیای بد، آن چیزی است که در درون انسان است، و ظواهر طبعیت و درخت و اختراعات و مانند آن ها دنیای بد نیست، بلکه نعمت های خداست که باید آباد شود، امام دنیای بد را خودخواهی، افزون طلبی و احساس تعلق در درون انسان ها می دانست، و در نهایت مجدد تاکید می کنند که امام از این دنیای بد به کلی منقطع بوده است.
در ادامه به برخی مواردی که ایشان در مقاطع گوناگون مطرح کرده اند را مرور می کنیم.
معلم اخلاق
در ارتباط با خلق و خوی حضرت امام رهبر انقلاب از عبارت «معلم اخلاق» استفاده کرده اند، که نشان از اخلاق نیکوی امام خمینی دارد، ایشان در بخشی از پیام خود به مناسبت صدمین سالگرد میلاد حضرت امام اینگونه از ایشان یاد کرده اند: «او فقیه، اصولى، فیلسوف، عارف و معلّم اخلاق، ادیب، شاعر بود، برترین کرسى تدریس و فشرده‌ترین و گرم‌ترین مجمع علمى حوزه در طول سالیان دراز به او تعلق داشت…»
ایشان در ادامه امام را دارای خصلت های برجسته خدادادی می دانند که این خصلت ها با آموخته های ایشان از معارف قرآنی آمیخته شده است و شخصیت امام خمینی را به شخصیتی جذاب و تاثیرگذار بدل کرده است، شخصیتی که چهره های برجسته قرن اخیر در دنیا در برابر آن یک بعدی، کم جاذبه و کوچک به نظر می آمدند، و این درحالی است که قرن اخیر را قرن رجال بزرگ و مصلحان نام آور دینی و سیاسی و اجتماعی می دانند.
مهربانی و رقت قلب
آیت الله خامنه ای امام را شخصیتی می دانند که در اوج صلابت و استواری قلبی مهربان دارد و انسانی بسیار لطیف است، در این خصوص یکی از خاطراتی که ایشان نقل می کند این چنین است: «من این قضیه را نقل کرده‌ام که یک‌وقت در یکى از سفرهاى من، خانمى خودش را به من رساند و گفت از قول من به امام بگویید که پسرم در جنگ اسیر شده بود و اخیراً خبر کشته شدن او را برایم آورده‌اند. من پسرم کشته شده، اما برایم اهمیت ندارد؛ براى من سلامت شما اهمیت دارد. آن خانم این جمله را در اوج هیجان و احساس به من گفت. من خدمت امام آمدم و داخل رفتم. ایشان سرِ پا ایستاده بود و من همین مطلب را برایش نقل کردم؛ دیدم این کوه استوار و وقار و استقامت، مثل درخت تناورى که ناگهان بر اثر توفانى خم شود، در خود فرورفت. مثل کسى که دلش بشکند؛ روح و جان و جسم او تحت تأثیر این حرف مادر شهید قرار گرفت و چشمانش پُر از اشک شد!»
شجاعت، بی باکی و استواری امام
آیت الله خامنه ای در موارد متعددی از سخنرانی ها به شجاعت و استواری امام خمینی (س) اشاره کرده اند، مثلا معتقدند که دشمنان زمانی که امام خمینی پرچم اسلام را در ایران برافراشت و حکومت تشکیل داد، باور نمی کردند که اسلام زنده شود و حکومت ایجاد کند، اما پس از آن که بی باکی امام در برابر تهدیدها و بی طمعی و فریب نخوردن ایشان در برابر تطمیع ها را مشاهده کردند فهمیدند با چه حکومتی باید مبارزه کنند.
صداقت
ایشان در مورد صدق گفتار امام خمینی (س) می فرمایند: «با مردم همیشه صادقانه و دلسوزانه سخن گفت و چون معلّمى بصیر و راهنمائى بَلَد، در مسیر طولانى مبارزه، عقل و حکمت و معرفت خود را در اختیار راهروان نهاد.»
زهد و پارسایی
از مواردی که مقام معظم رهبری در خصوص زهد و عدم دلبستگی امام به دنیا و مادیات می فرمایند به یک گفتار ایشان بسنده می کنیم که باور دارند امام برای خودش هیچ چیز نمی خواست، و در این ارتباط نقل می کنند که ایشان برای مرحوم حاج احمد آقا که بارها در کلام امام به عنوان «اعز اشخاص» از او یاد شده بود در ده سال حکومتشان پس از انقلاب حتی یک خانه نخریدند. آیت الله خامنه ای می گویند که بارها دیده بودند که فرزند گرامی امام خمینی در دو سه اتاق در باغچه پشت حسینیه منزل امام زندگی می کردند. ایشان ادامه می دهند : «آنچه را هم که داشت و متعلّق به خود او بود و مربوط به بیت‌المال نبود، براى بیت‌المال مصرف مى‌کرد. همان آدمى که حاضر نبود آن روز با ده پانزده میلیون تومان خانه قابل قبولى براى پسرش بخرد ولو از مال شخصى خودش صدها میلیون تومان مال شخصى خود را براى نقاط مختلف براى آبادانى، براى کمک به فقرا، براى رسیدگى به سیل‌زدگان و جاهاى مختلف دیگر صرف مى‌کرد. ما اطلاع داشتیم که در مواردى پول‌هاى شخصى خود امام بود که به اشخاصى داده مى‌شد، تا بروند آنها را مصرف کنند…»
رعایت تقوا
در این خصوص آیت الله خامنه ای معتقدند درهای رحمت الهی به جهت رعایت تقوا بر امام گشوده شده بود، و تمام موفقیت های انقلاب را به جهت تقوای امام می دانند.
ویژگی های فردی امام خمینی از دیدگاه آیت الله سبحانی
آیت الله جعفر سبحانی در یادداشتی با اشاره به دو ویژگی ایمان به مبدا و معاد و عشق به هدف و آرمان های اسلامی و ایثارگری همه جانبه در راه آن که در امام تجلی یافته بود و همه آثار و تجلیات را به دنبال داشت برخی ابعاد شخصیتی امام را مطرح می کنند و در بخشی از آن به بعد اخلاقی امام خمینی(س) می پردازند.
آیت الله جعفر سبحانی در یادداشتی با اشاره به دو ویژگی ایمان به مبدا و معاد و عشق به هدف و آرمان های اسلامی و ایثارگری همه جانبه در راه آن که در امام تجلی یافته بود و همه آثار و تجلیات را به دنبال داشت برخی ابعاد شخصیتی امام را مطرح می کنند و در بخشی از آن به بعد اخلاقی امام خمینی(س) می پردازند.
ایشان در این ارتباط نقل می کنند که بعد از درگذشت آیت الله حائری امام خمینی (س) عصرهای پنچشنبه و جمعه نکات و آموزه های اخلاقی را ارائه می کردند، که با توجه به ممنوعیت تمام اجتماعات به جز تدریس، این کلاس که از نظر قانونی حکم سایر درس های حوزه را داشت امکان برگزاری داشت.
ایشان در این درس به بیان نکات آموزنده اخلاقی آمیخته با مسائل عرفانی و سیاسی می پرداختند و در همان شرایط کتاب «الاربعین» را که چکیده درس های اخلاق مطرح شده در کلاس بود را نوشتند، این کتاب در اثر هجوم به خانه امام ناپدید شده بود، ولی خوشبختانه بعد از سال ها به دست آمد.
افرادی که در آن جلسات درس حاضر بودند، تاثیر سخنان امام در دگرگونی قلوب و ارواح حاضران را به یاد می آورند. آیت الله سبحانی در ادامه می نویسند: «یک نشست در آن درس اخلاق، آن چنان انسان را به دنیا و زخارف آن بی علاقه می کرد که انسان فقط و فقط به معنویات ارج می نهاد. درس اخلاق حضرت استاد، آن چنان دگرگونی عظیمی در طلاب و فضلای آن زمان پدید آورده بود که مسئله سیر و سلوک به تدریج در میان طلاب برای خود جایی باز کرد و آنان کوشش می کردند تا گفتار و رفتار خود را با اخلاق اسلامی وفق دهند.»
ایشان در ادامه در خصوص اخلاق امام همین نکته را کافی می دانند که اگر در مجلسی کسی سخنی می گفت که تنها بوی اهانت به مسلمانی از آن به مشام می رسید، امام به شدت رنجیده می شد و اجازه ادامه سخن به فرد نمی داد.
ایشان در خصوص شخصیت امام خمینی خاطره ای نقل می کنند به این شرح که یکی از مدرسین غیرمعروف قم در دورانی که امام در مدرسه فیضیه برای جمعی فلسفه تدریس می کرده است، به تدریس شرح لمعه برای یک نفر اقدام کرد، وقتی امام به مدرسه آمد و دید که ایشان مشغول تدریس است از مدرس خارج شد، و به هیچ عنوان حاضر به ارائه درس آن روز در آن جا نشد، و در این رابطه فرمود: «او قبل از ما شروع به درس کرده و حق سبقت با اوست.»