مقالات آموزش و پرورش / ریحانه جولایی در یادداشی در روزنامه شرق به بررسی چالش‌های پیش روی آموزش و پرورش در سال تحصیلی جدید پرداخته که در ادامه می خوانید : هرچند یک میلیون و ۷۰۰ هزار کلاس اولی، چند روز پیش اولین روز از سال تحصیلی‌شان را آغاز کرده بودند اما از امروز به صورت رسمی، ۱۶ میلیون و ۷۰۰ هزار دانش‌آموز پشت نیمکت‌های مدرسه نشستند تا یک سال تحصیلی دیگر را آغاز کنند. بدون شک امسال هم مانند سال‌های گذشته، آموزش و پرورش با چالش‌های زیادی مواجه است.
کمبود معلم و نیروی متخصص به ویژه در دوره ابتدایی، بودجه ناکافی، بی‌عدالتی آموزشی و بازماندگی از تحصیل دانش‌آموزان و نارضایتی معلمان از رتبه‌بندی از جمله مشکلاتی است که امسال هم فکری به حال آن نشده و قرار است در همچنان بر همان پاشنه سابق بچرخد. بی‌نتیجه بودن رتبه‌بندی و افزایش نارضایتی‌ها «چالش‌های آموزش و پرورش آنقدر زیاد است که گفتن از آنها زمان طولانی لازم دارد.
از کمبود نیروی انسانی تا اهمال کاری در جذب و آموزش نیروها، نارضایتی گسترده‌ای که بین معلمان وجود دارد و آموزش و پرورش به آن توجه چندانی ندارد تا کارهای حاشیه‌ای مثل مولدسازی، بی‌توجهی به عدالت آموزشی و کودکان بازمانده از آموزش و تحصیل و از بین بردن شکاف طبقاتی.» این‌ها را محمدرضا نیک نژاد، کارشناس تعلیم و تربیت در گفت‌وگو با «شبکه شرق» مطرح می‌کند.
به گفته او شکاف آموزشی در ایران وجود دارد و آزمون‌های پرلز آن را به خوبی نشان می‌دهد. برای مثال نتایج این آزمون می‌گوید: «۳ هزار نفر از افراد اول رتبه‌های کنکور از دهک‌های ۷، ۸، ۹ و ۱۰ هستند. آزمون شکاف آموزشی ایران با سایر کشورها را نیز به رخ می‌کشد.» موضوع دیگری که نیک نژاد به آن اشاره می‌کند و معتقد است ریشه‌ای چند ده ساله دارد، بحث نارضایتی معلمان است که در سال‌های گذشته به شکل بسیار نامطلوبی مطرح شد و آن رتبه‌بندی است.
طرحی که در این سال‌ها با انتقادات زیادی از سوی معلمان مواجه شده و هنوز هم محل بحث بسیاری از فرهنگیان است، از مشکلات بزرگ معلمان به شمار می‌رود. به گفته او دولت می‌گوید که بعد از ۱۰-۱۲ سال بالاخره رتبه‌بندی را اجرا کرده، اما واقعیت این است که طرح مذکور هنوز به سامان نرسیده و گامی هم برای اجرایی شدنش برداشته نشده‌است.
بر اساس گفته‌های مسئولان، در این طرح قرار بود ۸ تا ۱۶ میلیون تومان به حقوق معلمان اضافه شود تا حقوق این قشر هم به حقوق متوسط جامعه ایران برسد. یا این حال طبق آنچه دیده و شنیده شده در مواردی رتبه‌های معلمان سرسری و دست پایین داده شده که این امر نارضایتی‌ها را بیشتر کرده‌است. در این میان نکته عجیبی که نیک نژاد به آن اشاره می‌کند تعداد معلمان رتبه پنجمی است. از بین ۹۰۰ هزار معلم، نزدیک به ۱۲۰۰ نفر رتبه ۵ گرفته‌اند یعنی تقریبا کمتر از یک درصد معلمان.
بنابراین طبق گفته‌ها ۷۵ تا ۸۰ درصد از معلمان از رتبه‌های خود ناراضی‌اند. در قدم بعدی وزیر آموزش و پرورش قول داده بود که تا آغاز مهر رتبه‌ها درست می‌شوند و حتی برخی از معلمان یک رتبه بالا می‌روند. حالا در آخرین روز شهریور نه تنها معوقات داده نشده، بلکه رتبه‌های معلمان به صورت رسمی اعلام نشده. از سوی دیگر در بهترین حالت ۲.۵ تا ۴ میلیون تومان به حقوق معلمان اضافه شده است.
مولدسازی و بی‌عدالتی آموزشی
این کارشناس در بخش دیگری از صحبت‌هایش به این موضوع اشاره می‌کند که مولدسازی هم از دیگر مشکلاتی است که آموزش و پرورش با آن دست به گریبان شده. به گفته او بار مدارسی که با مولدسازی به سمت فروش و اجاره سوق داده می‌شوند، روی شانه سایر مدارس منطقه قرار می‌گیرد.
از سوی دیگر ما بر اساس سیاستی که قرار بود یک میلیون معلم را به ۷۵۰ هزار نفر کاهش دهد، یک تعدیل نیرو در آموزش و پرورش داشتیم و این تعدیل نیرو طوری انجام شده که در حال حاضر ۵۵۰ هزار معلم داریم و عمده فشار این کمبود معلم در کلانشهرها قابل مشاهده است.
اگر بخواهیم اقتصادی به موضوع نگاه کنیم دولت این کار را برای خودش می‌کند اما اگر نگاه ما آموزشی باشد باید به دنبال توسعه مدرسه باشیم تا بتواند تراکم کلاسی جهانی که بین ۱۵ تا ۲۰ نفر است را رعایت کنیم.
باید به این نکته توجه داشت که دولت با کسری بودجه آموزش و پرورش را تحت فشار قرار می‌دهد تا از خانواده‌ها پول بگیرد. در این شرایط من به عنوان خانواده تحت فشارم و از طرف دیگر بر اساس آنچه قانون اساسی مبنی بر رایگان بودن تحصیلات گفته است بی‌اثر شده و آن دسته از خانواده‌هایی که آشفتگی مالی دارند و تحت فشار هستند دیگر نمی‌توانند هزینه تحصیل دانش‌آموزشان را پرداخت کنند و در نتیجه کودک از تحصیل محروم می‌شود.
آمار ترسناک بازماندگان از تحصیل
آنطور که نیک‌نژاد می‌گوید آمارهایی که از تعداد دانش‌آموزان بازمانده از تحصیل اعلام می‌شود، متفاوت است. آخرین عددی که در این مورد اعلام شده چیزی حدود یک میلیون و ۳۰۰ دانش‌آموز از مجموع سه پایه است اما چند هفته پیش آماری منتشر شد که تعداد دانش‌آموزان جا مانده از تحصیل را ۴ میلیون نفر اعلام کرده که آمار بسیار وحشتناکی است.
بر اساس آمار مرکز پژوهش‌های مجلس در سال تحصیلی ۱۴۰۰-۱۴۰۱ بیش از ۹۱۱ هزار نفر در سنین ۶ تا ۱۷ سال از تحصیل بازماندند ۲۷۹ هزار دانش‌آموز هم ترک تحصیل کردند. نکته مهم دیگر در این پرونده، جذب بازماندگان از تحصلیل و تارکان تحصیل است.
بررسی آمارهای مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد که از حدود ۴ میلیون و ۸۹ هزار بازمانده از تحصیل طی سال‌های تحصیلی ۹۴-۹۵ تا ۹۸-۹۹ فقط ۱۷۸ هزار ۲۳۸ نفر از آنها جذب شده‌اند. یعنی ۴.۳ درصد از بازماندگان تحصیل طی چهار سال جذب شدند.
کلاس‌های درس در انتظار معلم احمدحسین فلاحی، عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی، سال گذشته با اشاره به اینکه آماری که از سوی آموزش و پرورش برای موضوع کمبود معلم ارائه می‌شود، متفاوت از آن چیزی است که ما در واقعیت می‌بینیم؛ گفت: کمبود معلم در آموزش و پرورش از ۲۳۰ تا ۲۶۰ هزار نفر است.
وزارت آموزش و پرورش در کم‌ترین حالت به بیش از ۳۰۰ هزار معلم جدید نیاز دارد این در حالی است که فارغ التحصیلان دانشگاه فرهنگیان هر ساله بیش از یکصد هزار نفر نمی‌شوند. از این رو جذب معلم از طریق آزمون استخدامی همواره یکی از راه‌های جذب نیرو برای آموزش و پرورش بوده است.
امسال هم آزمون استخدامی برگزار شد اما نتایج آزمون بسیار دیر (۳۰ شهریور) مشخص و منتشر شد. از همین رو معلمانی که قرار بود از مهرماه امسال سر کلاس‌ها حاضر شوند، احتمالا با تأخیری چند ماهه آموزش خود را آغاز می‌کنند. آنطور که نرگس ملک زاده، معلم آموزش و پرورش به «شبکه شرق» می‌گوید: «کمبود معلم یکی از بحران‌های اصلی آموزش و پرورش است.
سال‌های قبل از همکارانی که خودشان را بازنشسته کرده‌بودند، خواسته شد تا ۱۶ ساعت به صورت حق‌التدریس با آموزش و پرورش همکاری کنند و امسال مجوز همکاری این گروه از معلمان ۲۴ ساعت در نظر گرفته شده و آنقدر معلم کم است که تا ۳۰ شهریور یعنی دو روز قبل از آغاز سال تحصیلی همکاران پیامک‌هایی دریافت می‌کردند که در صورت تمایل با آموزش و پرورش همکاری کنند.
راهکار جبران کمبود معلم، استفاده از کادر آموزش
استفاده از کادر آموزشی چاره‌ای است که در مدارس دولتی برای کمبود معلمان اتخاذ می‌شود.
آنطور که ملک زاده می‌گوید: «سقف حضور دانش‌آموزان در کلاس‌های مدارس دولتی ۳۶ نفر است و چون مدارس و کلاس‌های ما ظرفیت پذیرش دانش‌آموز بیشتر را ندارند از معاون‌های مدرسه برای اداره کلاس‌ها یاری گرفته می‌شود و این مشکل یکی از پیامدهای برگزاری دیرهنگام آزمون استخدامی است.»
این معلم همچنین می‌گوید: «کمبود معلم در دوره ابتدایی اصلی‌ترین مشکل آموزش و پرورش به حساب می‌آید. سال گذشته با استفاده از نیروهای خرید خدمات و سربازمعلم‌ها کلاس‌ها برپا شد و امسال هم از سربازمعلم‌ها کمک گرفته می‌شود. از سوی دیگر تمایل آقایان برای استخدام بسیار کم است و در برخی مناطق اصلا آقایان ثبت‌نام نکرده بودند و کمبود معلم آن مناطق جبران نشده است.