در چهل و یکمین سالروز فاجعه هفتم تیر و شهادت جمعی از یاران انقلاب اسلامی ایران و کاروان سالار این شهدا، شهید مظلوم آیت‌الله سید محمد حسینی بهشتی قرار داریم.
شهید مظلوم آیت‌الله بهشتی، علاوه بر آنکه یک سیاستمدار، جامعه‌شناس، دانشمند علوم انسانی و بطور کلی شخصیتی جامع‌الشرایط بودند، در علوم حوزوی نیز از تبحر ویژه‌ای برخوردار بودند که متاسفانه علیرغم همه تلاش‌هایی که برای معرفی این بعد از شخصیت آیت‌الله بهشتی صورت گرفته، هنوز توفیق چندانی در زمینه شناخت کافی از جامعیت علمی آن شهید گرانقدر بدست نیامده است. یکی از این تلاشها، تلاشی است که در جمع‌آوری، تدوین و انتشار دوره شش جلدی درسگفتارهای تفسیری آن شهید بزرگوار است.
دامنه مطالعات و تحقیقات شهید مظلوم آیت‌الله سیدمحمد حسینی بهشتی به قدری گسترده و متنوع و در‌عین‌حال عمیق است که به‌راستی توصیف او به صفتی معین را دشوار می‌کند. تحقیقات ژرف‌اندیشانه در فلسفه اسلامی، فهم متون فلسفه غرب که با تسلط وی به زبان‌های انگلیسی و آلمانی بدون واسطه صورت می‌گرفت، دانش تحلیلی او از تاریخ اسلام و جهان، آشنایی با تاریخ و فلسفه علم، مطالعات گسترده در زمینه علوم اجتماعی و انسانی نوین، دانش عمیق در فقه و اصول آن و تبحر در علوم حدیث، آن‌چنان در آثار به‌جای‌مانده از او متجلی است که زبان را در مقابل توانمندی‌هایی که طی عمر کوتاه پنجاه‌و‌سه ساله‌اش کسب کرده، به تحسین وامی‌دارد. اما گزاف نیست که مهمترین دغدغه فکری وی را فهم قرآن و یافتن راههای عمل به آن در زندگی شخصی و اجتماعی بدانیم. به همین سبب است که استناد به قرآن و تکیه بر استدلال‌های قرآنی، تقریباً بر همه گفتارها و نوشتارهای او سایه افکنده است.
اهتمام به قرآن‌پژوهی و تلاش برای هموار ساختن راه انس با کلام وحی برای مخاطبانش، شهید بهشتی را به برگزاری جلسات تفسیر قرآن سوق داد. درسگفتارهای در مکتب قرآن، مجموعه دو دوره تفسیر قرآن است. نخست، دوره تفسیری که در سال‌های ۱۳۴۹-۱۳۴۴ در مرکز اسلامی هامبورگ، که به‌عنوان مدیر آن به خدمت اشتغال داشت، انجام شد و آیاتی از سوره‌های اعراف، انفال، توبه، یونس، یوسف، کهف، طه، انبیاء، حج و دهر در آن توضیح داده شده است. پس از بازگشت به ایران در سال ۱۳۴۹ نیز به درخواست گروهی از علاقه‌مندان، جلسات تفسیر قرآن در شب‌های یکشنبه به‌طور سیار در خانه‌های فعالان و مبارزان آن زمان برگزار می‌شد که برای مصونیت از حساسیت سازمان اطلاعات و امنیت (ساواک)، با نام و پرچم سبز «مکتب قرآن» تشکیل می‌شد. این دوره تفسیر از بحثی درباره روش و مبانی تفسیر آغاز می‌شود و سوره‌های حمد، بقره و آل‌عمران را در بر می‌گیرد. سرانجام با فشار ساواک، آن جلسات تعطیل شد. نام‌گذاری این مجموعه با توجه به آن سابقه تاریخی صورت گرفته است.
درباره این مجموعه، تذکر چند نکته حائز اهمیت است.
- از آنجا که جلسات به صورت درس گفتار ارائه می‌شد، از مخاطبان خواسته می‌شده است که در مباحثات مشارکت فعال داشته باشند و با مطالعه آیات و روایات مربوط و نیز طرح پرسش‌ها و دیدگاههای خود، به شکل کار کلاسی در برگزاری جلسات مشارکت کنند.
- مخاطبان دوره تفسیری آلمان غالباً از ایرانیان ساکن آن دیار اعم از بازرگانان، دانشجویان و ایرانیان مقیم، و مخاطبات دوره تفسیری ایران شامل بازاریان مبارز، دانشجویان، طلاب و دیگر علاقه‌مندان به فهم قرآن بوده‌اند. طبیعی است که سطح مباحث متناسب با مخاطبان انتخاب می‌شده است.
- شیوه تفسیری به کار گرفته شده به لحاظ روش دسته‌بندی و اهمیت مباحث، مشابهت زیادی با روشی دارد که استادش، مرحوم علامه طباطبایی در المیزان استفاده کرده است. براین اساس، هنگام بحث درباره هر موضوع، سعی می‌شود آیات مرتبط از سوره‌های دیگر هم کندوکاو شود.
- چنانچه در جای جای مباحث تفسیری مشاهده می‌شود، شهید بهشتی آغاز عقب‌ماندگی مسلمانان را از زمانی می‌داند که از بهره‌گیری از کلام وحی با زبان فطرت بازداشته شدند. براین اساس، با وجود احاطه کافی به سنت تفسیرنویسی، هدف بنیادین درس گفتارهای تفسیری وی، بازگرداندن انس با فهم دین از طریق قرآن است و نه ورود به مباحث پیچیده و فنی مفسران سلف. به بیان دیگر، تلاش این درس گفتارهای تفسیری، تجدید حیات قرآن به مثابه راهنمای زندگی فردی و اجتماعی مسلمانان است.
- نخستین جلسه تفسیر در ایران، به شرح و توضیح روش تفسیر قرآن و مقاصد مورد نظر شهید بهشتی در مبادرات به این کار اختصاص داشت که متاسفانه به‌رغم تلاش‌های بسیار، نوار صوتی آن یافت نشد. باید توجه داشت که آن سال‌ها مصادف است با رواج دین‌شناسی‌های غیرعلمی و گاه التقاطی و دسترسی به آن گفتار می‌توانست در فهم بستر معرفتی تفسیر حاضر بسیار مفید باشد. خوشبختانه در همان ایام، شهید حجت‌الاسلام علی‌اکبر اژه‌ای مصاحبه‌ای درباره روش برداشت از قرآن انجام داده که پیش از این هم به‌طور جداگانه توسط بنیاد نشر آثار و اندیشه‌های شهید آیت‌الله دکتربهشتی منتشر شده و در این مجموعه شش جلدی به عنوان پیشگفتار آمده است.
- یکی از ویژگی‌های شهید بهشتی این بود که برای ایراد سخن در هر مجلسی که حضور می‌یافت، حتی اگر در قالب سخنرانی عمومی ماند آنچه پس از پیروزی انقلاب اسلامی بدان مبادرت می‌ورزید بود، یادداشت تهیه می‌کرد. خوشبختانه بخشی از یادداشت‌های وی برای جلسات تفسیر به دست آمد که در متن و پانوشت گفتارها از آنها بهره برده شده است.
- توجه شهید بهشتی به فارسی‌گویی و فارسی‌نویسی در ادبیات دینی موجب شد که به برگردان دقیق و فصیحی از قرآن به فارسی دست یازد و ترجمه تعداد زیادی از آیات را از جزء‌های اول بنگارد. وقوع انقلاب و متاسفانه فقدان زودهنگام وی، اتمام این کار سترگ را ناتمام گذاشت. با این همه، در تنظیم متن این دوره از همان نگاشته‌ها نیز سود جسته شده است.
- به‌منظور آشنایی مخاطبان، پانوشت‌های توضیحی درباره برخی مطالب که در متن به آنها اشاره شده، اضافه شده است که همه از ویراستار است.
- خط نگاشته‌ای که از سوره حمد و ترجمه آن توسط شهید بهشتی در آغازین صفحه جلد اول این مجموعه ملاحظه می‌شود، به خط زنده‌یاد استاد غلامرضا تنها و تذهیب استاد کیوان شجاعی‌منش است که اختصاصاً برای چاپ در کتاب حاضر پدید آمده است.
- با وجود تلاش بسیاری که صورت گرفت، نوار صوتی جلسات بسیاری تا زمان انتشار این مجموعه یافت نشد. بریدگی در برخی از مباحث ناشی از همین است. ان‌شاء‌الله با انتشار این مجموعه، اگر افرادی نوارهای مفقوده را در اختیار دارند به دست‌اندرکاران برسانند تا این نقایص برطرف شود. با این همه، جلساتی که صورت آنها یافت نشد، ولی ترجمه آیات آنها در دست‌نوشته‌های شهید بهشتی موجود بود به صورت ایات و ترجمه آورده شده است.
- برای فهم دیدگاههای قرآنی شهید بهشتی، شایسته است که پژوهشگران عزیز به مطالعه اثر حاضر بسنده نکنند و به دیگر آثار آن اندیشمند گرانقدر، به ویژه آثار مرتبط با قرآن مانند پیامبری از نگاهی دیگر؛ بانکداری، ربا و قوانین مالی اسلام؛ خدا از دیدگاه قرآن؛ شناخت از دیدگاه قرآن؛ ترجمه قرآن اثر تئودور نولدکه و حق و باطل از دیدگاه قرآن نیز مراجعه کنند.
- برای انتشار این مجموعه، افراد زیادی تلاش کرده‌اند از جمله مرحوم حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر جواد اژه‌ای که ویرایش متن و تدوین و تنظیم پانوشت‌ها برعهده ایشان بوده است. این مجموعه شش جلدی توسط بنیاد نشر آثار و اندیشه‌های شهید مظلوم آیت‌الله بهشتی منتشر شده است.
جلد اول
در جلد اول مجموعه شش‌جلدی سلسله درسگفتارهای تفسیری «در مکتب قرآن»، پس از پیشگفتار، متن «روش برداشت از قرآن» که پیش از این درباره آن توضیح داده شد و به صورت محاوره‌ای توسط شهید علی‌اکبر اژه‌ای تنظیم شده آمده است و در ادامه تفسیر سوره حمد از آیه ۱ تا آیه ۷ آغاز می‌شود. تفسیر سوره بقره از آیه ۱ تا آیه ۱۴۲ مطالب صفحات بعدی جلد اول را دربر گرفته است. در این جلد، عناوینی مانند باور به مبدا و معاد، توصیف راه راست، مصداق بی‌راهه رونده‌ها، تقوا شرط بهره‌مندی از هدایت قرآن، جایگاه کلیدی نماز در دین، تعصب و عدم پذیرش حق، تفاوت آنها که حق را نشناخته‌اهد، تقدم پیراستن بر آراستن، نقش توجه به آگاهی خداوند از انسان در تربیت، مسلمان و شناخت علت حوادث، دلیل زندگی یهودیان در جامعه‌های بسته، زندگی براساس محاسبه، ایمان عاطفی یا عقلایی، معنای شیعه علی‌بودن، ملاک اصلی ایمان و عمل صالح، ایمان‌های انحرافی، بهشت را به بها دهند نه به بهانه، ملاک تواضع، نظام اجتماعی ایده‌آل از دیدگاه اسلام، ارتقاء سطح قانون، مفهوم نژاد برتر بودن قوم یهود، راه سالک خدا، ولایت اهل‌بیت، راه و رسم زندگی مسلمانی، عدالت و ستمگری، مرجعیت و عدالت و عناوین متنابه دیگر مورد بحث قرار گرفته است. جلد اول این مجموعه در ۳۲۵ صفحه تنظیم و منتشر شده است.
جلد دوم
جلد دوم، شامل تفسیر آیات ۱۳ تا ۲۱۵ از سوره بقره است که در تفسیر این آیات موضوعاتی مانند؛ فلسفه تغییر قبله، وظیفه آگاهان در عرضه صحیح تعالیم دینی، جایگاه تقیه، کتمان حقایق دینی، تبیین صحیح توحید در قرآن، محبت از دیدگاه اسلام، بهترین راه مصرف وجوهات شرعی، دستوراتت اسلام در زمینه ارشاد و وصیت، روزه در ادیان دیگر، هرزگی در نهم ربیع، انحراف مسیحی در بین شیعه، تدریج در تشریع حکم روزه، مفهوم شفاعت، نقش ایمان در پیشگیری از مال مردم خوردن، برنامه‌ریزی برای اداره جامعه، موهومات و خرافات به جای حج، احیای روح توحید و یکتاپرستی فلسفه حج، نتایج اجتماعی حج، الگوی خودسازی، سرکوب خودخواهی و خشم، محور انسان‌سازی قرآنی، نمادهای پاکی و تقوا، تسلیم شدن از دیدگاه قرآن، آدم‌های کم‌عمق و سطحی، شکل‌گیری جامعه اسلامی، تحول زندگی انسانی، شک به کمک‌های مالی به مستمندان در زمان‌های مختلف، روش صحیح بحث در مسائل اخلاقی اسلام با مکاتیب دیگر و… مورد بحث قرار گرفته است.
جلد دوم این مجموعه در ۳۳۹ صفحه تنظیم و منتشر شده است.
جلد سوم
در جلد سوم، آیات ۲۱۶ تا ۲۸۶ از سوره بقره تفسیر شده و مطالبی از قبیل؛ فرهنگ مسلط هر عصر در جنگ، نبرد به خاطر عقیده نه قبیله، معیارهای ارزشیابی افراد، برهم زدن نظام اجتماعی صالح بدتر از کشتن، ارتداد در اسلام، مفسران غیرپایبند به تعالیم واقعی اسلام، مقایسه دیدگاه مکتب اگزیستانسیالیسم و…، اصل سازندگی و خودسازی، مفهوم عفو، جاودانه بودن قوانین الهی، گوشه‌ای آموزنده از زندگی حضرت زهرا، زن و مرد در حقوق انسانی اجتماعی از دیدگاه قرآن، موجود زنده از داخل رشد و نمو می‌کند، نقش و ماهیت پول، بهره‌‌کشی بیجا و دوطرفه، بانک در اقتصاد کنونی، حل مشکل سرمایه‌گذاری‌های بزرگ، آزادی، حکومت اکثریت، لفظ و اثر لفظ در محک عرف جامعه، تبیین مفهوم عمیق آیه دین، لزوم ایجاد نظام ثبت و بایگانی اسناد، نقش ایمان رهبر، بینش رهبر نهضت، اسلام دین تسلیم و انصاف و… مورد بحث قرار گرفته است. جلد سوم این مجموعه در ۳۶۴ صفحه تنظیم و منتشر شده است.
جلد چهارم
جلد چهارم، تفسیر آیات اول تا ۱۱۰ آل‌عمران را دربر دارد. در این جلد موضوعاتی مانند؛ مفهوم صحیح تقوا در قرآن، مفهوم آیات محکم و متشابه در قرآن، توصیه به عدم ورود در مسائل جنجالی، بررسی مناسبات انسان‌ها، تفاوت میدان عمل و جدل، نهضت تشیع، مبنای اجازه حاکم شرع، اصول اساسی دین، فلسفه نبوت و عدم تعارض علم و دین، قسط و عدل، ماتریالیسم مارکسیستی و کاپیتالیستی، حفظ اصالت زندگی سیاسی و اجتماعی، نهضت شیعه و مبارزه با تحریف‌ها، ولایت اصیل و ولایت انحرافی، اسلام عام و اسلام خاص، حق انتخاب و رنج انتخاب، لزوم زدودن پیرایه‌ها از شریعت، راههای پیشگیری از دچار شدن به انحراف، افراطی‌گری در سندیت کلام خدا، عصر تزلزل سریع ارزشها، نمونه‌های ارزشهای نیک، رهبری دورنگر و آینده‌نگر، تبدیل شدن کارگزاران به بدهای جامعه، انسان اسلام انسان انتخاب‌گر و… مورد بحث قرار گرفته است. جلد چهارم این مجموعه در ۴۳۰ صفحه تنظیم و منتشر شده است.
جلد پنجم
جلد پنجم این مجموعه، شامل تفسیر آیات ۱۱ تا ۲۷ و ۱۴۶ تا ۱۵۴ و ۱۶۷ تا ۱۷۱ سوره اعراف و همچنین آیات ۷ تا ۱۴ و ۲۴ تا ۲۸، ۲۹ تا ۳۵، ۵۲ تا ۵۸، ۶۵ تا ۷۱، ۷۲ تا ۷۵ سوره انفال و آیات ۱ تا ۱۵، ۳۰ تا ۸۹، ۱۰۰ تا ۱۲۹ سوره توبه است. در این جلد، موضوعاتی از قبیل؛ خضوع و عدم خضوع در برابر حرف حق، دوره تحولی ملت‌ها از ظهور تا سقوط، تمدن اسلامی از ظهور تا افول، درخشش مجدد تمدن اسلامی، لزوم امانت‌داری، امانت و درستی شرط اول مسلمانی، حکومت عقل همراه عاطفه، مبانی سیاست خارجی اسلام، ولایت به معنی حقوق مشترک اجتماعی، عدم تضاد اعلام برائت با آزادی عقیده، فهم صحیح قانون جهاد در اسلام، احترام به لباس یا فضیلت و تقوا، تفکیک عاشقان مکتب از راحت‌طلبان، مدیریت کشور براساس مکتب و مرام، سوءظن و بدگمانی تنگی عرصه زندگی، نقش اقتصاد در بهبود اخلاقی جامعه، اقتصاد در کنار تهذیب نفس، خنده و گریه مطلوب اسلام، شئون مربوط به نگهبانی از اسلام، ضرورت حلقه‌های همفکر و کار دسته‌جمعی و… مورد بحث قرار گرفته است. جلد پنجم این مجموعه، در ۳۲۸ صفحه تنظیم و منتشر شده است.
جلد ششم
جلد ششم مجموعه «در مکتب قرآن»، شامل تفسیر بخش‌هایی از سوره‌های یونس، هود، یوسف، رعد، کهف، طه، انبیاء و حج است. در این جلد، مباحثی از قبیل؛ لزوم سنخیت رهبر هر جامعه با افراد آن، آفرینش انسان برای تربیت موجودی خویشتن‌دار، حکومت دیکتاتوری مانع رشد بشر، عدم تاثیرپذیری پیامبر از جو حاکم، اثرگذاری عوامل فساد در انسان، کج‌راهه‌ای در پرستش غیرخدا، مظاهر شرک در زندگی مردمان متدین، عدل الهی و مفهوم دقیق آن از منظر مذهب، حق توده‌ها در برابر قلدرها، کمک به استمرار قدرت یک ستمگر، مایوس نشدن مسلمان از رحمت الهی، غرور عامل بازدارندگی از توجه به خدا، آنچه در میدان سیاست‌بازان و مریدبازان می‌گذرد، انواع ظوء‌ظن، در جامعه بی‌بند و بار هر کاری مباحث است، لذات بردن از زیبایی‌ها و لذات و محدوده آن، نقش اسرائیل برای خاضع کردن اعراب، کنگره جهانی سالیانه مسلمانان و… مطرح شده است. جلد ششم این مجموعه، در ۳۰۴ صفحه تنظیم و منتشر شده است.
در صفحات ۱۸۹ تا ۱۹۰ این جلد از مجموعه تفسیری در مکتب قرآن، آیت‌الله بهشتی در توضیح و نفی عملکرد سیاست بازان، به رفتار صحیح، اسلامی و عقلانی حضرت علی علیه‌السلام اشاره می‌کند و می‌گوید:
«اگر قرار باشد جامعه‌ای به کمک فرمانروایی یک فرمانروا، بهشت برین شود ولی برای حفظ این فرمانروا حصارهای آهنین دورش کشید و ده‌ها، صدها و گاهی هزاران نفر را به اتهام در سیاه‌چال زندان انداخت، این بهشت را به همان فرمانروا باید بخشید! این جامعه خود به خود به جهنمی سوزان تبدیل می‌شود. هیچ فرمانروایی حق ندارد طبق موازین دینی و حتی موازین تاریخی واقعا خودش را از علی شایسته‌تر بداند و قیمتش را برای جامعه اسلامی بالاتر بداند، آن هم در آن بحران برخورد با معاویه. علی حتی در آن موقع بحرانی تصادم با معاویه، در یک حالت جنگی، اجازه نداد عبدالرحمن بن ملجم دستگیر و یا زندانی شود تا مبادا جان علی به خطر بیفتد، چون این نقطه، نقطه انحراف در اساس نگهداری جامعه و نقطه انحراف از اساس عدالت اجتماعی است. اگر قرار شد براساس اتهام و سوءظن افراد را بگیرند، ممکن است این دایره خیلی وسعت پیدا کند و دیگر کسی جرئت نفس کشیدن در برابر حکومت پیدا نکند، چون ممکن است به اتهام سوءقصد بگیرند و به زندان بیاندازند. تجربه تاریخ هم نشان می‌دهد دست زدن به این نوع بگیر و ببندها تحت عنوان نگهبانی و حفاظت از جان فلان فرمانروا که وجودش برای جامعه و رهبری‌اش برای جامعه خیلی قیمت دارد، خود به خود برای جامعه مضر است. به تدریج یا به سرعت، آزادی‌های فردی یا آزادی‌هایی که نه تنها از نظر فرد باید محترم باشد بلکه از نظر رشد جامعه هم بسیار ضرورت دارد، حتی آزادی انتقاد، حتی انتقادهای راهنمایی‌کننده و سازنده، از بین می‌رود و این جامعه در سیاه‌چال حکومت‌های خودکامه خودسر زندانی می‌شود».
حیات علمی شهید مظلوم آیت‌الله بهشتی در آئینه کتاببزرگنمایی قلمکوچکنمایی قلمنسخه مناسب چاپبازگشت به صفحهhttps://jepress.ir/?newsid=284225صفحه خبر: متفکر ژرف‌نگر شهید مظلوم آیت‌الله بهشتی در طول دوران فعالیت‌های علمی و پژوهشی خویش آثار ارزشمندی را برای جامعه تشنه فرهنگ ناب و اصیل اسلامی به یادگار گذاشت که هر کدام از آنها در موضوعات مختلف نگاهی خالص و نکته‌یاب دارند بطوریکه دست‌یابی به فلسفه و آثار تعالیم و قوانین و ارزشهای اسلامی در ابعاد فکری و جلوه‌های عملی و در تمام شئون حیات مادی و معنوی را آسان می‌کند. اگرچه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران اشتغال آن عالم سخت‌کوش به مسائل سیاسی و حکومتی مانع تداوم پژوهش‌های فکری و تولید آثار مکتوب بیشتر شد، لکن آنچه از این شهید والامقام باقی مانده است، پاسخگوی بسیاری از نیازهای فرهنگی جامعه امروز ما می‌باشد.
در این فرصت به اجمال و فشرده به معرفی آثار او و نیز معرفی برخی از آثاری که درباره ویژگی‌های شخصیتی، فکری، اخلاقی، اجتماعی و سیاسی این اندیشمند توانا تدوین شده می‌پردازیم.
خدا از دیدگاه قرآن
این کتاب یکی از آثار عمیق متفکر شهید آیت‌الله بهشتی می‌باشد و از پژوهش‌های ماندگار او در توحید و خداشناسی محسوب می‌شود. در این کتاب موضوعاتی چون فطرت و توحید فطری، عالم ذر، اثبات وجود خدا، بررسی براهین اثبات صانع در فلسفه ارسطو، ابن‌سینا و صدرالمتالهین، معجزات، توحید در عبادت، اسماء و صفات الهی و عرش و کرسی به تحقیق درآمده است.
این اثر ویژگی خاصی دارد که شهید بهشتی درباره آن چنین توضیح می‌دهد: “در این خداشناسی اثری از بحث‌های جنجالی و نیرو بر بادده و سرگرم‌کننده – که آفت بزرگی برای زندگی فرد و امت است – نمی‌یابیم و این خود درسی است بس آموزنده که در بحث‌های متافیزیکی از این‌گونه بحث‌های بی‌فرجام بگریزیم، بحث‌هایی که غالبا به نتیجه روشن نمی‌رسد و غالبا با اظهارنظرهای ندانسته و ظنی، و جهت‌گیری‌های تعصب‌آمیز و جاهلانه همراه می‌گردد و اثری جز جنگ و جدال‌های بی‌ثمر عقیدتی به جای نمی‌گذرد.” این اثر در ۲۵۰ صفحه و زیر نظر “شورای احیاء آثار شهید مظلوم آیت‌الله بهشتی” و توسط دفتر نشر فرهنگ اسلامی به زیور طبع آراسته شده است.
اقتصاد اسلامی
این اثر مجموعه‌ای است از تحقیقات شهید مظلوم آیت‌الله بهشتی در موضوع اقتصاد اسلامی. این موضوع، ازجمله مسائلی می‌باشد که شهید والامقام با توجه به تسلطی که به ابعاد مختلف علم “فقه” داشت، به بررسی شرح و تفسیر آن پرداخت. شورای احیاء آثار شهید بهشتی با جمع‌آوری این نظرات و دیدگاهها، این کتاب را توسط دفتر نشر فرهنگ اسلامی به زیور طبع درآورده و در اختیار علاقمندان گذاشته است. این کتاب در چهار فصل کلی و در موضوعاتی که به هر کدام از این فصول مرتبط می‌گردد تنظیم شده است. این فصول چهارگانه عبارتند از:
۱ – مالکیت در اسلام
۲ – بانکداری و قوانین مالی اسلام
۳ – ابعاد اساسی در بخش قانون اساسی
۴ – بیمه‌های اجتماعی
حج در قرآن
“حج در قرآن” بخشی از مباحث تفسیری متفکر شهید آیت‌الله بهشتی است که توسط شورای احیاء آثار این شهید بزرگوار تنظیم و به صورت کتاب به بازار نشر راه یافته است. این اثر که حج را در قرآن کریم تبیین می‌نماید، آیات ۱۹۶ تا ۲۰۳ سوره بقره را در این موضوع تفسیر می‌کند. شهید بهشتی ابتدا “سابقه تاریخی حج” را بررسی می‌کند و در ضمن بحث، موضوعاتی چون موهومات و خرافات، تحریف مناسک حج، صلح حدیبیه، فتح مکه، حجه‌الوداع و حج کنونی را به مداقه می‌گذارد. ابعاد اجتماعی حج و قربانی، ابعاد سیاسی حج، حج و خودسازی، از محورهای دیگر این کتاب به شمار می‌رود.
ربا در اسلام
“ربا در اسلام” از دیگر مباحث تفسیری متفکر شهید آیت‌الله بهشتی است که به تحقیق در این موضوع اقتصادی می‌پردازد. در این کتاب آیات ۲۷۵ تا ۲۸۰ سوره بقره تفسیر می‌شود فصول و محورهای اصلی این کتاب ارزشمند عبارتند از؛
- بیع و ربا و تفاوت آنها.
- نقش واقعی سرمایه و مسائل مهمی چون اجاره، مضاربه، مزارعه، مساقات
- ماهیت و نقش پول و موضوعاتی چون سکه و اسکناس
- پول و بانک و موضوعاتی چون بانک در اقتصاد کنونی، اعتبارات و قرض‌الحسنه
- بانک بدون ربا و حل مشکل سرمایه‌گذاری بزرگ
- آیات مربوط به ربا و مباحثی درباره آزادی اقتصادی، دیکتاتوری پرولتاریا
- سوالات در زمینه ربا و پاسخگویی به آنها
نماز چیست؟
“نماز چیست؟” از دیگر آثار مکتوب شهید مظلوم آیت‌الله بهشتی می‌باشد که توسط شورای احیاء آثار این شهید والامقام منتشر شده است. این کتاب – که از کم‌حجم‌ترین آثار شهید بهشتی به شمار می‌رود – دارای محتوایی بسیار غنی می‌باشد و فلسفه و آثار “نماز” را به زیبایی تمام تبیین نموده است. عبارت “اسلام با اعلام مکرر این حقیقت که “ستایش مخصوص خداست” می‌خواهد هرگز در جامعه یکتاپرستی اسلامی بت‌های خودکامه و مغرور به وجود نیایند و راه انتقاد منطقی و بی‌غرض از هرکس در هر مقام به روی همه باز باشد”، از جمله تعابیر ژرف و پیام‌گزاری است که در این کتاب درباره محتوای نماز آمده است. نیایش و پرستش – سرود توحید و یکتاپرستی – نمازهای روزانه – آمادگی برای نماز – چگونگی برگزاری نماز – تاثیر عمیق نماز در انسان – نماز جماعت و نمازجمعه، ازجمله موضوعاتی است که در این کتاب بررسی شده‌اند.
محیط پیدایش اسلام
“محیط پیدایش اسلام” نام اثری از شهید مظلوم آیت‌الله بهشتی است که توسط شورای احیاء آثار ایشان تنظیم و منتشر شده است. این اثر مجموعه‌ای است از سلسله گفتاری که شهید بهشتی در آخرین شنبه هر ماه میلادی در سال‌های ۱۳۴۵ و ۱۳۴۶ هجری شمسی (۱۹۶۶ و ۱۹۶۷ میلادی) در مرکز اسلامی هامبورگ در جمع گروهی از دانشجویان و علاقه‌مندان به مطالعات اسلامی ایراد نموده است. این اثر که تلاشی است محققانه و ارزشمند، مباحثی را در بردارد که اولین آنها “روش تحقیق در مباحث دینی” می‌باشد و سایر مباحث عبارتند از؛ - زادگاه اسلام با بررسی موقعیت فرهنگی و اقتصادی و وضعیت یهودیت و مسیحیت در عربستان.
- ایران قبل از اسلام با نگرشی بر نظام طبقاتی، موقعیت جغرافیایی، مذهب و حکومت در آن.
- مصر باستان با بررسی قوانین، سنن، مذهب و حکومت در آن.
- حبشه پیش از ظهور اسلام به همراه موضوعاتی چون داستان ابرهه، حادثه عام‌الفیل و مهاجرت به حبشه
- عوامل هفتگانه موفقیت نهضت پیامبر اسلام(ص)
- عوامل هفتگانه‌ای که باعث پیروزی نهضت پیامبر اسلام(ص) گشت.
مجموعه ۹ جلدی جاودانه تاریخ
(آشنایی با افکار و اندیشه‌های شهید مظلوم آیت‌الله بهشتی)
شهید مظلوم آیت‌الله بهشتی از متفکران برجسته‌ای است که دیدگاهها و اندیشه‌های ژرف او از پشتوانه‌های فکری نظام و انقلاب محسوب می‌شود و نسل امروز ما باید آشنایی با اندیشه‌های راه‌گشای او را از ذخیره‌های ارزشمند جهت پیمودن راه رشد و کمال قرار دهند. انتشارات روزنامه جمهوری اسلامی برای تسهیل این امر و یاری و مساعدت به نسل امروز، اقدام به نشر مجموعه ارزشمندی کرده است تحت عنوان کلی “جاودانه تاریخ” در نه مجلد با نامهای اختصاصی و مربوط به موضوع و محتوای هر یک از آنها. عناوین این مجموعه ۹ جلدی از این قرارند.
(۱) از زبان یاران
در این جلد، ابتدا سخنان و دیدگاههای رهبر کبیر انقلاب و بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران حضرت امام خمینی رضوان‌الله تعالی علیه درباره شهید مظلوم آیت‌الله بهشتی منعکس شده است. این دیدگاهها تحت عنوان “شهید بهشتی، مظلوم زیست، مظلوم مُرد و خار در چشم دشمنان اسلام بود” و “شهادت بهشتی در مقابل مظلومیت او ناچیز است” مطرح شده است. دیدگاههای رهبر انقلاب حضرت آیت‌الله خامنه‌ای دومین موضوع این جلد محسوب می‌شود. این دیدگاهها با عنوان و تیتر “در وجود آیت‌الله بهشتی لطافتی بود که همه را جذب می‌کرد” جلب توجه می‌کند. دیدگاههای آیت‌الله هاشمی رفسنجانی، آیت‌الله موسوی اردبیلی و آیت‌الله جنتی، موضوعات دیگر این جلد محسوب می‌شوند.
(۲) مصاحبهها
دومین مجلد از مجلدات نه‌گانه “جاودانه تاریخ”، شامل برگزیده‌ای است از مصاحبه‌های شهید مظلوم آیت‌الله بهشتی. در اولین مصاحبه که تحت عنوان “بهشتی از زبان بهشتی” درج گردیده است، شهید مظلوم آیت‌الله بهشتی براساس درخواست مجله شاهد به معرفی اجمالی زندگی و فعالیت‌های خود می‌پردازد. عنوان دومین مصاحبه “هیچ نوع تهدیدی ما را از هدفمان بازنمی‌دارد،” می‌باشد. این مصاحبه با خبرنگاران داخلی و خارجی صورت پذیرفته است. عناوین برخی دیگر از مصاحبهها عبارتند از این قرارند؛ - مسئولین موثر انقلاب هرچه صادقانه‌تر کار کنند بیشتر در معرض توطئه‌ها قرار می‌گیرند.
- از بحث‌هایی که دور از میدان “عمل” هست گریزانیم.
- قانون اساسی برای مسائل مورد اختلاف، راه‌حل‌های روشن دارد.
- اگر کسی از رئیس‌جمهور شکایت داشت، دستگاه قضایی همانگونه عمل می‌کند که از یک فرد عادی.
- مملکت باید به سوی حاکمیت قانون پیش برود…
(۳) گفتارها (شماره ۱)
اولین جلد از مجموعه پنج شماره‌ای “گفتارها” شانزده گفتار از متفکر شهید آیت‌الله بهشتی را دربرگرفته است. در اولین گفتار، شخصیت جامع حضرت امام خمینی قدس سره‌الشریف تحت عنوان “امام خمینی، پیرو راستین محمد(ص)” معرفی شده است. دومین گفتار، موضوع بنیادین “امامت و زعامت” به بحث و بررسی گذاشته شده است. سومین گفتار تحت عنوان “فقیه و اولی‌الامر” به اصل محوری نظام حکومتی اسلام در عصر غیبت یعنی “ولایت فقیه” می‌پردازد. “مرجعیت و رهبری” چهارمین گفتار این مجموعه است. برخی دیگر از موضوعات این مجلد عبارتند از؛ ویژگی‌های انقلاب اسلامی، نقش انقلاب اسلامی در افشای خطوط انحرافی، دست‌آوردهای انقلاب اسلامی، با نیروی مردم انقلاب تداوم خود را تضمین خواهد کرد.
(۴) گفتارها (شماره ۲)
محورهای اصلی این مجلد از مجموعه پنج شماره‌ای “گفتارها” را، مسائل اقتصادی و اجتماعی تشکیل می‌دهد. پانزده موضوع در این مجلد مورد اشاره و بررسی قرار گرفته است که برخی از آنها عبارتند از؛ سیستم اقتصادی اسلام، زیربنای اقتصاد اسلامی، رابطه میان رشد تعاونی‌ها و نفی سرمایه‌داری، نظام برنامه‌ریزی در جامعه اسلامی، آزادی در اجتماع، آزادی و تاثیر آن بر زمینه‌های اجتماعی، آزادی و شخصیت، نقش انسان در تعیین مسیر، حجاب و حدود آزادی در جامعه اسلامی، اسلام و تفریحات سالم.
(۵) گفتارها (شماره ۳)
سومین جلد از مجموع پنج شماره‌ای “گفتارها” به موضوع مهم “اخلاق سیاسی” می‌پردازد و سخنرانی‌ها عموماً بر این محور می‌‌چرخند. عناوین بعضی از موضوعات عبارتند از؛ بهشتی و امثال بهشتی، همیشه آماده شهادتند، ما راست‌قامتان جاودانه تاریخ خواهیم ماند، حکومت قدرت و خدمت، در اسلام، فرمانده و سرباز، برادر و برابرند، خط امام و خط سازش، ویژگی‌های ضروری مسئولان در نظام مکتبی، در زمینه رعایت معیارهای اسلامی، سازش مصلحت‌جویانه را حرام می‌دانیم، به آمریکا بگوئید از ملت ایران عصبانی باش و از این عصبانیت بمیر.
(۶) گفتارها (شماره ۴)
محور اصلی چهارمین شماره از مجموعه “گفتارها”، تشکل و احزاب است. در این کتاب شهید مظلوم آیت‌الله بهشتی به مطرح کردن ضرورت، آثار و نقش تشکیلات در جامعه اسلامی می‌پردازد و بر وجود تشکل‌های سالم و مبتنی بر ارزشهای والای الهی که در مسیر خدمت به مردم حرکت می‌کنند، تاکید می‌نماید. مهمترین موضوعات مطرح شده در این شماره از سلسله مباحث و گفتارها عبارتند از؛ حزب‌الله و حزب‌الشیطان، روح تشکیلات اسلامی، ارزش تشکل برای دانشجو، نقش تشکیلات در پیشبرد انقلاب اسلامی ایران، نقش نظم و تشکل در زندگی، تشکل، پاسدار مکتب.
(۷) گفتارها (شماره ۵)
چهارده موضوع و محور در آخرین مجلد از مجموع پنج شماره‌ای “گفتارها”، به بحث و بررسی گذاشته شده است. این موضوعات براساس ضرورتها و منطبق با نیازهای روز جامعه مطرح و بررسی شده است. مهمترین عناوین این کتاب عبارتند از؛ حق و باطل، تعلیم و تربیت، امر به معروف و نهی از منکر، جنگ و جهاد در اسلام، شان و تکلیف روحانی و روحانیت، نقش مردم در پیروزی انقلاب، جمهوری اسلامی و انقلاب اداری، رسالت دانشگاه و دانشجو، لیبرالیسم چه می‌گوید؟، اندیشه در خدمت عشق، و خرد در خدمت دل.
(۸) مجموعه مقالات
هشتمین مجلد از مجموعه “جاودانه تاریخ” مقالاتی است ارزشمند درباره افکار و اندیشه‌های شهید مظلوم آیت‌الله بهشتی. این مقالات توسط مدیرمسئول روزنامه جمهوری اسلامی حجت‌الاسلام والمسلمین مسیح مهاجری به رشته تحریر درآمده است. اولین موضوع مورد بررسی در این کتاب “حیات علمی و ارزشی شهید مظلوم آیت‌الله بهشتی” است. مهمترین عناوینی که در این مبحث مطرح و تبیین شده است عبارتند از؛ بعد علمی شهید بهشتی، شهید بهشتی و ارزشها، شهید بهشتی و سیاست تهاجمی در برابر دشمن، شهید بهشتی و عشق به خدا، شهید بهشتی و عدالت.
“نگاهی به حیات سیاسی اجتماعی شهید مظلوم آیت‌الله بهشتی” دومین مقاله این کتاب محسوب می‌شود. مولف در این مقاله ابتدا به توضیح درباره دوران تحصیل و پایه علمی شهید بهشتی می‌پردازد و سپس به نقطه آغازین فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی این متفکر ارجمند اشاره نموده به شرح این تلاشها اهتمام می‌ورزد. “دوران مبارزه” و “خدمات انقلابی” عناوین بعدی است که به بحث و بررسی گذاشته می‌شود، و “اخلاق و سلوک اجتماعی” آخرین موضوعی است که شرح و تبیین می‌گردد. سومین مقاله، “ولایت فقیه از دیدگاه شهید مظلوم آیت‌الله بهشتی” نام دارد. مولف سعی کرده است این موضوع حساس و زیربنایی در نظام حکومتی اسلام را از نگاه ژرف متفکر شهید آیت‌الله بهشتی(ره) به نقد و بررسی بگذارد و نکات اساسی و راه‌گشا را برای خوانندگان تبیین نماید. انواع نظام‌های اجتماعی، بینش حکومت دینی در اسلام، ولایت عامه و عدالت اجتماعی، مرجعیت و رهبری، و شرایط رهبری ازجمله موضوعاتی است که مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. چهارمین مقاله، “مدیریت و رهبری از دیدگاه شهید مظلوم آیت‌الله بهشتی” است. در این مقاله نویسنده ابتدا نقش انسان در ساختن محیط و به طور متقابل، تاثیرپذیری انسان از محیط را به عنوان یک مبحث ضروری و مقدماتی مطرح می‌نماید. در مرحله بعدی در یک تحلیل و بررسی منظم، تحقیق خود را به چهار فصل اساسی تقسیم‌بندی می‌کند؛ فصل اول – مدیریت و رهبری در مباحث نظری. فصل دوم – مدیریت و رهبری در میدان عمل. فصل سوم – مباحث جانبی مدیریت. فصل چهارم – سیره عملی شهید بهشتی در مدیریت. سپس در هر کدام از این فصول، موضوعات مهم و مورد نیاز جامعه امروز را مطرح و تبیین می‌نماید. آخرین نوشتار این کتاب “خطوط کلی اقتصاد اسلامی از دیدگاه شهید مظلوم آیت‌الله بهشتی” نام دارد. این نوشتار نیز به طرح و بررسی مباحث ضروری و مورد نیاز جامعه اسلامی می‌پردازد و محورهای مهمی چون اسلام فقاهتی، پویایی فقه، عدالت اجتماعی، منشا مالکیت، استثمار پنهان، ربا، نقش حکومت اسلامی در برقراری عدالت اقتصادی، نرخ‌گذاری، تعاونی، بخش خصوصی و رابطه اقتصاد و اخلاق را طرح و تشریح می‌نماید.
(۹) سخنرانی‌ها
آخرین مجلد از نهمین جلد از مجموعه “جاودانه تاریخ” گزیده‌ای است از مهمترین سخنرانی‌های مدیرمسئول روزنامه جمهوری اسلامی، در وصف شخصیت شهید مظلوم آیت‌الله بهشتی. وی در شش سخنرانی، به شرح ابعاد مختلف شخصیت متفکر شهید آیت‌الله بهشتی می‌پردازد. معنویت شهید بهشتی و مراقبت‌های خاص او در داشتن انگیزه قربت در کارها، عمل به تکلیف قیام برای خدا، پایداری و مقاومت در برابر تهاجم فراگیر دشمنان داخل و خارج، مظلومیت دردناک آن شهید والامقام در جامعه اسلامی و جهل و نادانی ناشی از تبلیغات گسترده دشمنان پیدا و پنهانی که برای هدم و نابودی نظام نوپای جمهوری اسلامی ایران شهید بهشتی را مانع بزرگ می‌دانستند و تهاجم همه‌جانبه علیه او را در دستور کار قرار داده بودند، ازجمله مباحثی است که در این کتاب به بحث و بررسی گذاشته شده است.
علاوه بر این کتاب‌ها، بنیاد نشر آثار شهید مظلوم آیت‌الله بهشتی نیز مجلدات زیادی از مباحث شهید بهشتی را تدوین و منتشر کرده است. کتاب‌هایی با عناوین؛ موقعیت زن از نظر اسلام، من محمد حسینی بهشتی هستم، نظام اقتصادی در اسلام (مباحث نظری)، درس گفتارهای فلسفه دین، حج از دیدگاه قرآن، حزب جمهوری اسلامی؛ گفتارها، گفتگوها، نوشتارها، حزب جمهوری اسلامی، مواضع تفصیلی، اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان در اروپا، شناخت اسلام، بانکداری، ربا و قوانین مالی در اسلام، آزادی، هرج و مرج، زورمداری، بهداشت و تنظیم، خانواده، شناخت از دیدگاه قرآن، شناخت از دیدگاه فطرت، دکتر شریعتی جست‌وجو گری در مسیر «شدن»، سرود یکتاپرستی، حق و باطل از دیدگاه قرآن، مبانی نظری قانون اساسی، آموزش مواضع، از حزب چه می‌دانیم، اقتصاد اسلامی، اهمیت شیوه تعاون، بانکداری و قوانین مالی اسلام، باید و نبایدها، بررسی و تحلیلی از جهاد، عدالت، لیبرالیسم، امامت، بهداشت و تنظیم خانواده، پنج گفتار، التوحید فی‌القرآن توکل از دیدگاه قرآن، حج در قرآن و…