مقالات اقتصادی / روزنامه اعتماد نوشت: نرخ تورم ماهانه ایران در آذرماه ۱۴۰۱، ۵/۴۸% بوده است. این مقدار، تورم سال ۱۴۰۱ را به ۴۵٪ رسانده است. این مقدار هنوز از تورمی که در نیمه دهه هفتاد رخ داد، بیشتر نیست، اما اگر به جای آخرین مقدار، متوسط چهار سال منتهی به سال جاری را در نظر بگیریم، خواهیم دید فشار تورمی که در حال حاضر تجربه می‌شود، در ۷۵ سال گذشته بی‌سابقه بوده است.
اگر تغییرات تورم را به تفکیک گروه‌های کالایی بررسی کنیم با مقادیر بی‌سابقه تورم در مواردی مانند روغن و چربی (۲۵۰%)، لبنیات و تخم مرغ (۸۴%) و نان (۷۴%) در اقلام خوراکی و همینطور مواردی مانند بهداشت و درمان (۵۲%)، مسکن (۴۲%) و آموزش (۳۲%) از خدمات عمومی و پایه مواجه می‌شویم.
تورم چگونه اندازه‌گیری می‌شود؟
تورم افزایش سطح عمومی قیمت‌ها در یک بازه زمانی است که می‌توان آن را به کاهش قدرت خرید در طول زمان هم تعبیر کرد. برای اندازه‌گیری تورم، شناخته‌شده‌ترین روش، مراجعه به شاخص قیمت مصرف‌کننده [۱]است که در آن سبد منتخبی از کالا‌ها و خدمات که عموم مردم استفاده می‌کنند، شناسایی و تغییرات قیمت آن سنجیده می‌شود [۲]. مرکز آمار هم برای تعیین مقدار تورم، از همین شاخص استفاده می‌کند.
چرا تورم بیش از پیش احساس می‌شود؟
بررسی روند تورم در ۷۵ سال گذشته نشان می‌دهد بیشترین تورم در سال ۱۳۷۴ رخ داده است. در دهه‌های ۳۰ و ۴۰ شاهد تورم‌های کمتر از ۱۵% هستیم. اما با تزریق درآمد بالای نفتی به اقتصاد ایران، تورم در دهه ۵۰ شدت گرفت و بعد از جنگ ایران و عراق، در سال ۱۳۷۴ به بیشترین مقدار خود از سال ۱۳۲۵ رسید. با این حال، می‌توان گفت امروز فشار افزایش قیمت‌ها، حتی بیشتر از نیمه دهه هفتاد احساس می‌شود.
در سال ۷۴ تورم به ۴۹% رسیده بود. در سال‌های قبل از آن، تورم ۳۵%، ۲۳% و ۲۴% بود (متوسط چهار سال = ۳۳%)، اما در چهار سال منتهی به ۱۴۰۱، تورم به ترتیب ۴۵%، ۴۱%، ۳۶% و ۳۶% است (متوسط چهار سال = ۴۰%). مقدار زیاد تورم در سال‌های پی در پی و البته افت ارزش ریال در برابر دلار و اثرات آن در بازار‌های مختلف، فرصتی برای تجدید قوای حقوق‌بگیران که بخش عمده مصرف‌کنندگان را تشکیل می‌دهند باقی نمی‌گذارد و تامین هزینه‌های زندگی را برای آنان به یک ماراتن نفس‌گیر و پایان‌ناپذیر تبدیل می‌کند.
متوسط تورم در چهار سال منتهی به ۱۴۰۱ بیش از هر زمان دیگری در ۷۵ سال گذشته بوده است و به همین دلیل می‌توان گفت فشار ناشی از تورم در زمان حاضر بیشتر از هر زمان دیگری از سال ۱۳۲۵ تاکنون احساس می‌شود [۳].
اما این تنها دلیل برای بی‌سابقه بودن فشار ناشی از تورم نیست. اگر نرخ تورم را در گروه‌های کالایی مختلف مورد بررسی قرار دهیم، اطلاعات بیشتری درباره فشار ناشی از تورم به دست خواهد آمد. (نمودار شماره یک)
وضعیت تورم در گروه‌های کالایی
مرکز آمار در یک دسته‌بندی کلی گروه‌های کالایی را به دو دسته تقسیم می‌کند [۴].
خوراکی‌ها، آشامیدنی‌ها و دخانیات
کالا‌های غیرخوراکی و خدمات
درصد افزایش قیمت‌ها در آذر ماه ۱۴۰۱ نسبت به ماه مشابه در سال قبل (تورم نقطه به نقطه) برای گروه‌های کالایی و زیرمجموعه‌های‌شان در هر یک از این دو دسته در جدول شماره یک آمده است [۵].
در جدول شماره یک در درجه اول نرخ تورم روغن‌ها و چربی‌ها با مقدار بسیار زیاد ۲۵۰% جلب‌توجه می‌کند. پس از آن خوراکی‌هایی مانند شیر، پنیر و تخم مرغ، نان و غلات، گوشت قرمز، گوشت مرغ و شیرینی‌جات در کنار مواردی مانند رستوران، هتل، بهداشت و درمان با بیش از ۵۰% تورم قرار دارند. با توجه به ضروری بودن بسیاری از این گروه‌های کالایی یادشده در سبد خانوار، جای تعجب ندارد که تاثیر آن بر کیفیت زندگی مردم بیش از پیش احساس شود.
اما برای مطالعه فشار ناشی از تورم نمی‌توان تنها به آخرین مقادیر منتشر شده در گروه‌های کالایی مختلف بسنده کرد. ممکن است نرخ تورم در برخی از گروه‌های کالایی بیشتر از سایر گروه‌ها نباشد، اما همان مقدار را هم پیش از این تجربه نکرده باشد [۶]. برای این کار باید روند تغییرات تورم را در طول زمان مورد بررسی قرار دهیم.
تورم‌های بی‌سابقه در گروه‌های کالایی
مرکز آمار ایران، نرخ تورم را از سال ۱۳۹۱ به تفکیک گروه‌های کالایی منتشر می‌کند. بررسی روند تغییرات تورم در یک دهه اخیر نشان می‌دهد نرخ تورمی که در ۷ مورد از گروه کالایی تجربه می‌شود، در یک دهه گذشته بی‌سابقه بوده است:
۱- روغن‌ها و چربی‌ها
۲- شیر، پنیر و تخم مرغ
۳- هتل و رستوران
۴- نان و غلات
۵- بهداشت و درمان
۶- مسکن و اجاره
۷- آموزش
این وضعیت بی‌سابقه در گروه‌های کالایی بزرگ‌تری مانند «خوراکی‌ها» نیز قابل مشاهده است، اما در موارد بالا تنها به پایین‌ترین لایه در گروه‌های کالایی اکتفا شده است. نمودار تغییرات تورم در این گروه‌های کالایی را در نمودار‌های شماره ۲، ۳، ۴، ۵، ۶، ۷، ۸ مشاهده کنید.
تورم بی‌سابقه در خوراکی‌ها، بهداشت و درمان، آموزش و مسکن
در تمامی گروه‌های کالایی یادشده نرخ تورمی که در ماه‌های اخیر تجربه می‌شود، از سال ۱۳۹۱ تاکنون بی‌سابقه است. مشاهده مقدار‌های بی‌سابقه تورم نه تنها در کالا‌های ضروری مانند اقلام «خوراکی» که در سبد روزانه مصرف‌کننده، بلکه در موارد غیرمنتظره‌ای مانند «بهداشت و درمان»، «آموزش» و «مسکن» نیز به چشم می‌خورد.
مشاهده تورم بی‌سابقه در سه گروه اخیر از آن رو حایز اهمیت است که بخش مهمی از آن‌ها در گروه‌های بهداشت و درمان و آموزش، قرار بوده به صورت عمومی و رایگان عرضه شود و در گروه مسکن نیز مطابق وعده‌هایی که داده شد، قرار بود عرضه مسکنِ ارزان قیمت جلوی رشد قیمت مسکن را بگیرد. اما تحلیل داده‌هایی که مرکز آمار از مصرف‌کنندگان جمع‌آوری کرده، نشان می‌دهد نرخ تورم در این سه گروه نیز رکورد شکسته است.
آیا اسب افسارگسیخته تورم مهارشدنی است؟
تورم در دنیا به عنوان مشکلی حل‌نشدنی تلقی نمی‌شود، اما این مشکل در نیم قرن اخیر در ایران هیچگاه به صورت پایدار حل نشده است. با توجه به وضعیت‌های بی‌سابقه تورمی به ویژه در گروه‌های بهداشت و درمان، آموزش، مسکن و هتل و رستوران و همینطور در خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها و سهم بالای آن در سبد روزانه خانوار و تاثیر آن بر سطح رفاه عمومی، ضرورت اقدامات اساسی برای کنترل تورم بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود. زیرا افزایشِ پی در پی تورم چنانچه در چهار سال اخیر رخ داده است، تبعاتِ اجتماعی و اقتصادی کوتاه‌مدت و بلندمدت فراوانی در پی خواهد داشت. از این رو اگر به مشکلات ساختاری و عوامل اصلی تورم‌زا در اقتصاد ایران بی‌توجهی شود و گرانی به عواملی، چون اخلال‌گران بازار فرو کاسته شود، موج‌های بعدی نیز چندان دور نخواهد بود.
پاورقی و ارجاع
۱- Consumer Price Index (CPI
۲- برای مطالعه بیشتر مراجعه کنید به: چرا گرانی‌های اخیر بی‌سابقه است؟ بهمن اجدری، دقیقه ۱۴۰۰،
۳- این الگو در شهریور ۱۴۰۰ نیز مشاهده شده است. مراجعه کنید به پانویس شماره ۲،
۴- گزارش شاخص قیمت مصرف‌کننده، مرکز آمار ایران؛ آذر ١۴٠١،
۵- گزارش شاخص قیمت مصرف‌کننده به تفکیک استان؛ مرکز آمار ایران، آذر ١۴٠١،
۶- اقتصاد گروه‌های کالایی مختلف با یکدیگر تفاوت دارند، به همین دلیل نمی‌توان انتظار داشت دامنه تغییرات تورم آن‌ها شبیه به یکدیگر باشد.