مقالات محیط زیست / : افت بی‌سابقه میزان بارندگی‌ها در کنار رشد مصرف مشترکان، وضعیت ذخیره آب در کشور را به مرحله بحرانی رسانده است. از ابتدای سال جاری تاکنون میزان بارندگی‌ها در کشور فقط سه میلیمتر بوده است که این رقم حکایت از کاهش ۴۴ درصدی میزان بارندگی‌ها در مدت مشابه سال گذشته و کاهش میزان ۵۹ درصدی در مقایسه با میانگین بلندمدت دارد.
درحالی سال آبی جدید را آغاز کرده‌ایم که برای سومین سال متوالی با کاهش میزان بارندگی‌ها، کم آبی و کاهش میزان ذخایر سدها روبرو هستیم. میزان ورودی مخازن سدهای کشور در مهر ماه سال جاری ۸۸۰ میلیون متر مکعب بوده است که این میزان نسبت به مدت مشابه سال گذشته، ۱۲ درصد و نسبت به پنج سال گذشته بیش از ۳۰ درصد کاهش پیدا کرده است.
از ابتدای مهرماه تاکنون میزان خروجی آب از مخازن سدهای کشور ۱۹۵۰ میلیون متر مکعب بوده است. این میزان نسبت به مدت مشابه سال قبل ۱۱ درصد کاهش را نشان می‌دهد و درحال حاضر میزان ذخایر مخازن سدهای کشور ۳۷ درصد پرشدگی دارند. مصرف آب در شهر تهران نیز با جمعیت شناور روزانه ۱۳ میلیون نفری اکنون از میزان تولید بیشتر شده است و به گفته کارشناسان مشترکان تهرانی روزانه به اندازه حجم دریاچه چیتگر آب مصرف می‌کنند!
طبق اطلاعیه آبفای استان تهران امسال سومین سال آبی خشک و کم بارش پیاپی تهران است و این وضع تنش آبی در طول حدود ۵۰ سال گذشته در تهران بی‌سابقه بوده و در هیچ دوره‌ای تهران شاهد چنین شرایط خشکسالی نبوده است.
پایداری گرما در مهرماه و تداوم مصرف بالای آب در تهران روند کاهش ذخایر مخازن را پی داشته است؛ بنحوی که طی روزهای منتهی به آبان ماه حجم آب مخازن سطح شهر تهران روزانه حدود ۶۰۰ هزار متر مکعب نسبت به شرایط نرمال کسری داشته است.
محمدرضا خانیکی، مدیر دفتر مطالعات منابع آب استان تهران در این باره می‌گوید: در سال اخیر، میزان بارش استان تهران مجموعا ۲۰۸ میلی متر بوده است که در مقایسه با سال آبی قبل حدود ۲۴ درصد کاهش میزان بارندگی را تجربه کردیم و در مقایسه با بارندگی متوسط بلند مدت ۲۶ درصد کاهش بارندگی را شاهد بودیم.
وی با بیان اینکه سال آبی قبل تا آخر شهریور ماه بود، افزود: میزان بارندگی‌های استان تهران تاکنون صفر بوده که طبق پیش‌بینی‌های سازمان هواشناسی در پاییز امسال با بارش کم و افزایش دما مواجه هستیم.
خانیکی با بیان آنکه حجم آب مخازن سدهای تهران درحال حاضر مجموعا ۳۵۱ میلیون متر مکعب است، گفت: ذخایر آبی سدهای استان تهران به تفکیک سد امیرکبیر ۶۵ میلیون متر مکعب، سد لتیان ۲۰ میلیون متر مکعب، سد لار ۳۶ میلیون متر مکعب، سد طالقان ۱۸۲ میلیون متر مکعب و سد ماملو ۴۸ میلیون متر مکعب می‌باشد که در مقام مقایسه با سال گذشته، حجم آب مخازن سدها ۸۰ میلیون متر مکعب کاهش یافته است.
به گفته کارشناسان اگر شهروندان تهرانی مصرف آب خود را مدیریت نکنند با کاهش افت فشار آب روبرو خواهیم شد. اگر شهروندان تهرانی ۲۰ درصد در مصرف خود را کاهش دهند می‌توانیم روزانه ۶۰۰ هزار متر مکعب کاهش مصرف داشته باشیم که با این صرفه جویی از کاهش افت فشار اب جلوگیری خواهد شد.
مدیر بهره‌برداری از تاسیسات آبی استان تهران نیز در این باره گفت: مصرف آب تهران همچنان بیش از ورود آب به شبکه توزیع می‌باشد. علی اکبر ملکوتی افزود: اکنون میزان مصرف حدود ۴۰ هزار لیتر بر ثانیه است و میزان ورودی آب به شبکه حدود ۳۳ هزار لیتر بر ثانیه است. حجم مخازن آب به یک میلیون و ۲۰۰ هزار متر مکعب رسیده و میزان مصرف روزانه آب شرب تهران ۳ میلیون متر مکعب است که این میزان برابر با آب دریاچه چیتگر می‌باشد.
وی گفت: در روز جمعه مصرف ۴۶ هزار و ۸۰۰ لیتر بر ثانیه را تجربه کرده‌ایم و در مقایسه با مصرف روز شنبه ۷ هزار لیتر بر ثانیه و در مقایسه با تولید ۱۴ هزار لیتر بر ثانیه اختلاف دارد هر چقدر مصرف افزایش پیدا کند موجب شده حجم ذخیره آب در مخازن افت پیدا کند که در صورت افت حجم در مخازن موجب ایجاد افت در شبکه‌های آب خواهد شد.
ملکوتی تصریح کرد: در سال آبی جدید که از اول مهر شروع شده ما شاهد بارندگی قابل توجهی نبودیم میزان بارندگی در شهر تهران در حوزه آبریز به میزان ۵.۶ میلی متر بوده که در مقایسه با سال گذشته ۸۰ درصد و در مقایسه با بلند مدت ۸۲ درصد کاهش داشتیم همین امر باعث شده که حجم ذخایر آب در پشت سدها به میزان ۸۲ میلیون در مقایسه با سال گذشته کاهش پیدا کند.
صرفه جویی واقع بینانه‌ترین راهکار است
داریوش مختاری، کارشناس ارشد حوزه منابع آبی، نیز با اشاره به وقوع خشکسالی‌های پی در پی و ضرورت صرفه جویی در مصرف آب می‌گوید: بنظر می‌رسد فاصله بین کم آبی‌های خطرناک شهر تهران در هر سال، بیشتر و بیشتر می‌شود و معنای این وضعیت، پاسخگو نبودن جیره بندی‌ها برای تامین آب منازل و در نتیجه، گام گذاشتن‌های آغازین در مسیر خالی از سکنه شدن تدریجی تهران است.
وی افزود: این وضعیت، نتیجه بارگذاری چند برابری از توان بوم شناختی یک دشت است که در دهه‌های ۳۰ و ۴۰ هجری خورشیدی کاملا شاداب بود و پس از آن بارگذاری‌های خطرناکی روی این دشت انجام شد. اکنون این دشت با چند میلیون انشعاب آب و استقرار چند ده هزار واحد صنعتی در پیرامون آن بویژه غرب دشت تهران، با ده‌ها بحران زمین شناختی روبرو شده است.
مختاری با بیان اینکه در چنین شرایطی، راهکار‌های حوزه صرفه‌جویی، واقع‌بینانه‌ترین راهکار بوده، این در شرایطی است که قانون توسعه و بهینه سازی مصرف آب شهری (مصوب اسفند ۱۳۹۵) همچنان معطل مانده است، گفت: پرهیز از بارگذاری‌های بیشتر نیز می‌تواند کمک کند. ارایه یک آمار دقیق از مسکن تهران می‌تواند کمک کند که آیا کمبود مسکن یک واقعیت است یا اینکه یک بارگذاری اضافی و غیر ضروری برای افزایش انشعاب‌های آب است. پرهیز از افزایش تغییر کاربری‌های زمین شهری پیرامون دشت تهران، پرهیز از توسعه شهرک سازی‌های گسترده و غیرضروری پیرامون تهران، جزو واقع‌بینانه‌ترین راهکارهاست.
وی ادامه داد: به جز این، مهاجرت یک امر خصوصی بوده و به آسانی و یا به اجبار نمی‌توان از بارگذاری‌های فعلی انجام شده روی این منطقه جغرافیایی کاست. بویژه آنکه گران‌ترین زمین‌های شهری کشور در کلانشهر تهران واقع شده و بطور معمول، توان جذب مهاجر کلانشهر تهران به مراتب بیش از سایر کلانشهرهاست.
به گفته این کارشناس، ۷۰ درصد آب شهر تهران از محل سدهای مخزنی تامین می‌شود و بهره‌برداری بیشتر از آبخوان دشت تهران، به فرونشست سالانه به میزان حدود ۴۰ سانتی متر (یعنی هر ۱۰ سال برابر ۴ متر) آن دامن می‌زند و هرگونه بهره‌برداری و قرض از حوضه‌های آبریز مجاور نیز انجام گرفته است. بنظر می‌رسد در صورتی، مخاطرات کم آبی سال ۱۴۰۱ از جیره بندی فراتر نخواهد رفت که زمستان سال جاری با بارش‌های سیل آسا روبرو باشیم.
قطع آب ۶۰۰۰ خانوار بدمصرف تهرانی
وزارت نیرو نیز در راستای طرح‌های مقابله با مشترکان پرمصرف تاکنون آب ۶۰۰۰ خانوار بدمصرف تهرانی را بصورت موقت از ساعت ۹ تا ۱۶ قطع کرده است. هر چند که مشترکان بدمصرف تهرانی تنها چهار درصد کل مشترکان این شرکت را در بر می‌گیرند اما میزان مصرف‌شان و درصد آبی که مصرف می‌کنند خیلی زیاد است؛ اجرای این طرح می‌تواند در تغییر رفتار آنان اثرگذار باشد.
الگوی مصرف ماهانه آب در تهران ۱۴ متر مکعب برای هر خانوار (حدود سه‌و‌نیم نفر) تعیین شده است، اما این عدد هم‌اکنون حدود ۲۲۰ لیتر است که ۸۰ لیتر بیش از الگوست. بررسی روند مصرف آب نیمه نخست امسال در استان تهران نشان می‌دهد که تنها ۳۷ درصد خانوارهای تهرانی الگوی مصرف آب را رعایت می‌کنند و سایر مصرف‌کنندگان در گروه‌های «پرمصرف» و «بدمصرف» قرار داشته‌اند.
براساس این آمار ۵۹ درصد مشترکان پرمصرف‌اند و مصرف ۱۴ تا ۲۸ مترمکعب یعنی تا دو برابر الگو داشته‌اند و چهار درصد مشترکان نیز اساسا بدمصرف بشمار می‌روند و مصرف آب شرب آن‌ها از ۲۸ مترمکعب در ماه نیز فراتر رفته است که بنا بر آمارها، این دسته از مشترکان به تنهایی ۱۰ درصد از کل آب شرب بخش خانگی تهران را مصرف می‌کنند.
براساس بند «ی» تبصره ۸ قانون بودجه و هم‌چنین ضرورت حفاظت از منابع آب که در سال‌های اخیر بعلت تداوم خشکسالی با محدودیت مواجه شده است، شرکت آب و فاضلاب استان تهران این اختیار قانونی را دارد تا با مشترکان بدمصرف برخورد کند و آب این دسته از مشترکان را در ساعاتی از روز قطع کند.
با تدابیر مسئولان و همکاری و همراهی مردم در رعایت الگوی مصرف و عدم اسراف آب شرب تابستان امسال در استان تهران بدون تنش آبی سپری شد، با توجه به افزایش مصرف آب شرب در تهران ضروری است برای جلوگیری از بحران آبی در فصل زمستان در مصرف آب شرب صرفه‌جویی شود که این امر نیازمند مشارکت و همراهی مردم است.