سال تحصیلی جدید / پس از دو سال، قرار است رخداد تأثیرگذار یادگیری از مهرماه با شور و نشاط حضور دانش‌آموزان در فضای آموزشی و مدارس جریان پیدا کند. هرچندکه قبل از آغاز تعطیلات تابستانی، مدارس آموزش حضوری در دوران شیوع کرونا را تمرین کردند اما بی‌تردید بازگشایی مدارس در مهرماه با حضور معلمان و دانش‌آموزان در تمامی دوره‌های تحصیلی بدون نوبت‌بندی و کلاس‌بندی‌های دوران کرونا، نقش و رنگی متفاوت خواهد داشت. برای این آغاز متفاوت و مهم، الزامات متعددی باید مدنظر قرار بگیرد تا ورای نقاط قوت و ضعف سیستم و مضامین آموزشی، سال تحصیلی مفید و مؤثری برای دانش‌آموزان رقم بخورد. در یک دهه اخیر، معلمان مسئول ارائه اطلاعات به دانش‌آموزان بودند و چگونگی دستیابی به دانش را آموزش می‌دادند و در چشم شاگردانشان، پاسخی برای هر سؤال داشتند و نگهبان تمامی منابع و اطلاعات تلقی می‌شدند. اما امروز نقش معلم با معرفی رسانه‌های دیجیتال و یادگیری الکترونیکی بسیار تغییر کرده است؛ زیرا با جست‌وجوهای اینترنتی و دسترسی‌های آموزشی در کمترین زمان منبعی از داده و دانش در اختیار دانش‌آموزان قرار می‌گیرد. با این تفاسیر برخی امور هرگز جایگزین قطعی ندارند. یکی از این موارد یاددهی و آموزش معلمان با تعامل چهره به چهره است. دوران شیوع کرونا و تعطیلی مدارس گواه محکمی بر این ادعا بود و باعث شد بیش از پیش ضرورت نقش تعلیمی و تربیتی معلمان و فضای آموزشی در زندگی دانش‌آموزان نمود پیدا کند. آنچه در این مدت و البته در دهه اخیر بر وجود آن تأکید شده و متولیان آموزشی در برنامه‌ها و سیاست‌های اتخاذی خود برای اجرای آن وعده‌ها داده‌اند، تضمین کیفیت آموزش است.
با توجه به تحولات عملکردی نظام‌های آموزشی، تعاریف و مسیرهای دسترسی به کیفیت تغییراتی داشته است.کیفیت آموزشی، مفهومی است که در موقعیت‌های متعدد معانی مختلف به خود می‌گیرد و نمی‌توان آن را به عنوان یک مفهوم ثابت در نظر داشت. کیفیت و تحقق استانداردها به زمان و مکان و فراگیران و شرایط آنها بستگی دارند. یکی از جنبه‌های مهم کیفیت، ارتباط موضوعات تدریس‌شده با اهداف آموزش است. آموزش باکیفیت، آموزشی است که به دانش‌آموزان ابزارهای مقابله و یافتن راه حل‌هایی برای چالش‌های پیش روی بشر ارائه می‌دهد. جنبه دیگر،مهارت‌هایی هستند که در محیط یادگیری و با هدایت معلم و در تعامل با همسالان کسب می‌شوند. مهارت‌ها در ابعاد مختلف به دانش‌آموز جسارت زندگی سالم و مفید می‌بخشند.
معلم و روش تدریس، محتوای آموزشی، محیط آموزشی، مدیریت مدرسه، پیش‌شرط‌ها برای دانش‌آموزان و تأمین مالی و سازماندهی منابع از عناصر مهم و کلیدی تضمین‌کننده کیفیت آموزشی هستند. محیط آموزشی، مدیریت مدرسه و تأمین مالی، هر چند با کم و کاست اما با وجود حداقلی امکان مهیاشدن دارند. در این میان معلم شاید مهم‌ترین عامل در کیفیت آموزش باشد، زیرا معیارهایی که نشان‌دهنده شایستگی معلمان شناخته شده و برای ارتباط آنها با یادگیری دانش‌آموزان مورد بررسی قرار گرفته‌اند، ازحیطه تأثیر بر کیفیت آموزشی بیرون نیستند و عبارتند از: دانش موضوعی، سال‌های تجربه و تدریس، گواهینامه‌های مهارتی و رفتارهای آموزشی در کلاس درس، مهارت‌های ارتباطی، شنونده خوب بودن، سازگاری با شرایط، همدلی و صبوری، یادگیرنده بودن و … . در این راستا، جذب نیروی انسانی مورد نیاز نظام آموزشی در مسیرهایی که کسب شایستگی برای معلم را مدت‌دار می‌کند و خارج از تعاریف استخدامی است از چالش‌های مهم در آموزش و پرورش به حساب می‌آید. نهادهای مسئول استخدام و تأمین نیروی انسانی دستگاه‌های اجرایی باید بیش از همه در موضوع آموزش و پرورش دقت کنند تا مسأله جبران کمبود و تأمین نیروی انسانی باعث نشود که روی آسیب‌های جذب معلمان از روش‌هایی به جز دانشگاه‌های تربیت معلم چشم‌پوشی کنند. آموزش و پرورش در این زمینه نیازمند تصمیم‌گیری و اخذ سیاست‌هایی است که کیفیت را ارتقا دهد نه آنکه از یک طرف نقطه ضعفی را پوشش دهد و از طرف دیگرقوت خود را از دست بدهد .
بی‌گمان پس از معلم، محتوای آموزشی می‌تواند مؤلفه قوی‌تری نسبت به دیگر الزامات باشد. محتوای آموزشی، نقشه راه کسب دانش و مهارتی است که دانش‌آموزان باید در طی سالیان تحصیل آن را به‌دست آورند و توانایی پیاده‌سازی آنها را در ابعاد مختلف زندگی فردی و اجتماعی خود داشته باشند. محتوای درسی‌ای که از علم روز و عمل به دانایی فاصله داشته باشد و از طرفی به گونه‌ای تألیف و تدوین شود که از اقتضائات و تحولات جامعه و تغییر نسلی دور باشد، نمی‌تواند آنچنان که باید در بستر نیازهای تربیت سرمایه انسانی و زندگی سالم در جامعه تأثیر بگذارد. باید پذیرفت که در حال حاضر محتوای آموزشی -کتاب‌های درسی–در مدارس ما یکی از مهم‌ترین ابزارهای آموزشی برای تحقق اهداف تحصیلی است.کتاب درسی یک منبع مکتوب اطلاعات است که به طور ویژه برای استفاده دانش‌آموزان، در یک موضوع یا رشته تحصیلی خاص، طراحی و بر اساس برنامه درسی ملی توسعه می‌یابد و برای برآوردن الزامات یادگیری و کیفیت خاص طراحی شده است. در حالت ایده‌آل آنها به عنوان مکمل یک معلم خوب و یک یادگیرنده پرسشگر عمل می‌کنند.کتاب‌های درسی زمانی می‌توانند ابزاری کاربردی باشند که به‌عنوان منبع استفاده شوند، نه به‌عنوان برنامه درسی. هرچند تحقق تمامی عوامل کیفیت‌بخش آموزشی و پرورشی می‌توانند با کمبودها وکاستی‌هایی در نظام آموزشی همراه باشند اما انتظار می‌رود، نهادها و بخش‌های دیگرکه توان همراهی با نظام آموزشی در عملیاتی کردن مؤلفه‌های کیفیت‌زا را دارند، در مسیر سال تحصیلی جدید بیشتر از همیشه همراهی کنند. حال نظام آموزشی که خوب باشد، حال جامعه خوب خواهد بود.
روزنامه اطلاعات / زهرا علی‌اکبری –کارشناس آموزشی