هدف از آموزش مهارتهای زندگی ارتقاِء سازگاری فرد ابتدا با خودش سپس با دیگران ومحیطی است که در آن زندگی می کند.این مهارتها به ما می آموزدکه در طول زندگی به ویژه در موقعیت های پر خطر چگونه رفتار کنیم.
تعریف مهارت های زندگی
مهارت های زندگی به مجموعه توانایی‌هایی گفته می‌شود که به شما کمک می‌کنند تا به طور موثر و کارآمد با چالش‌های زندگی مواجه شوید. مهارتهای زندگی ممکن است در اثر تجارب زندگی یا از طریق آموزش کسب شوند و به واسطه آنها می‌توانید به طور موثر و کارآمد به مسائل زندگی خود رسیدگی کنید. این مهارتها شامل خودتنظیمی هیجانی، توانایی حل مسئله و تصمیم گیری، برقرای ارتباطات اجتماعی و همکاری با دیگران می‌شود.
تاریخچه مهارتهای زندگی
آموزش مهارتهای زندگی در سال ۱۹۷۹ و با اقدامات آقای دکتر گیلبرت بوتوین (gilbert-botvin) آغاز شد. وی در این سال یک مجموعه آموزش مهارتهای زندگی برای دانش آموزان کلاس هفتم تا نهم تدوین نمود که با استقبال فراوان متخصصان بهداشت روان مواجه گردید. این برنامه آموزشی به نوجوانان یاد می داد که چگونه با استفاده از مهارتهای رفتار جرات مندانه، تصمیم گیری و تفکر نقاد در مقابل وسوسه یا پیشنهاد سوء مصرف مواد از سوی همسالان مقاومت کنند. هدف بوتوین طراحی یک برنامه واحد پیشگیری اولیه بود. مطالعات بعدی نشان داده، آموزش مهارتهای زندگی در صورتی به نتایج مورد نظر ختم می شود که همه مهارت ها به فرد آموخته شود. پژوهش ها حاکی از آن بودند که این برنامه در پیشگیری اولیه چندین نوع مواد مخدر از جمله سیگار موفق بوده است.
اهداف مهارتهای زندگی
بخشی از اهداف مهارتهای زندگی عبارت است از:
تقویت اعتماد به نفس
تقویت روحیه ی مشارکت وهمکاری
رشد و تقویت عواطف انسانی
ایجاد روحیه ی مقاومت در برابر تبلیغات مسموم
کمک به شناسایی وبیان احساسا ت
تامین سلامت مهارتهای ارتباطی
ساختن یک شهروند متعادل ومقبول اجتماع
تقویت روحیه ی همزیستی مسالمت آمیز
ارتقاء سازگاری فرد باخودش با دیگران و محیط زندگیش
سطوح مهارتهای اصلی زندگی
کارشناسان، مهارتهای زندگی را در سه سطح دسته بندی می کنند:
• سطح اول: مهارتهای پایه ای و اساسی روان شناختی و اجتماعی هستند؛ این مهارتها به شدت متاثر از فرهنگ و ارزش های اجتماعی هستند نظیر خودآگاهی و همدلی.
• سطح دوم: مهارت هایی هستند که تنها در شرایط خاص، مورد استفاده قرار می گیرند نظیر مذاکره، رفتار جرات مندانه و حل تعارض.
• سطح سوم: مهارت های زندگی کاربردی هستند نظیر امتناع از مصرف مواد مخدر.
۱۰ مهارت مهم زندگی
نوع مهارت های زندگی که به کار می برید کاملا به شرایطی بستگی دارد که در آن قرار دارید؛ اما ۱۰ مهارت در هر شرایط و موقعیتی که باشید تمام نیازهای شما در برقراری ارتباط و دشواری ها را برطرف خواهد کرد. این نیاز ها که توسط WHO یا سازمان بهداشت جهانی مطرح شده اند عبارتند از:
خودآگاهی
خودآگاهی ، توانایی شناخت و آگاهی از خصوصیات ، نقاط ضعف و قدرت ، خواسته ها ، ترس و انزجار است. رشد خودآگاهی به فرد کمک می کند تا دریابد تحت استرس قرار دارد یا نه و این معمولا پیش شرط ضروری روابط اجتماعی و روابط بین فردی مؤثر و همدلانه است.
تصمیم گیری
این توانایی به فرد کمک می کند تا به نحو مؤثرتری در مورد مسائل تصمیم گیری نماید. اگر کودکان و نوجوانان بتوانند فعالانه در مورد اعمالشان تصمیم گیری کنند ، جوانب مختلف انتخاب را بررسی و پیامد هر انتخاب را ارزیابی کنند ، مسلما در سطوح بالاتر بهداشت روانی قرار خواهند گرفت.
همدلی
همدلی یعنی اینکه فرد بتواند زندگی دیگران را حتی زمانی که در آن شرایط قرار ندارد درک کند. همدلی به فرد کمک می کند تا بتوانند انسانهای دیگر را حتی وقتی با آنها متفاوت است بپذیرد و به آنها احترام گذارد. همدلی روابط اجتماعی را بهبود می بخشد و به ایجار رفتارهای حمایت کننده و پذیرنده ، نسبت به انسان های دیگر منجر می شود.
مهارت نه گفتن و جرات ورزی
همۀ ما باید این توانایی را داشته باشیم که هنگامی که درخواستی متضاد با توانایی ها و خواسته هایمان مطرح می شود، آن را رد کنیم. در واقع مهارت نه گفتن داشته باشیم. اما این اتفاق برای همه آسان نیست. فقدان این مهارت باعث بروز رفتارهای منفعل پرخاشگر در فرد می شود.
رفتار پرخاشگرانه زمانی روی می دهد که افراد جراتمندی را با پرخاشگری اشتباه می گیرند. آن ها با روش هایی مثل ناسزا گفتن و دعوا برای احقاق حقوق خود تلاش می کنند. اما مهارت جرات ورزی در افرادی دیده می شوند که می توانند برای احقاق حقوق خود اقدام کنند بدون اینکه حقوق دیگران را نادیده بگیرند. این افراد اگر با نظر دیگران مخالف باشند حرف خود را به شیوۀ مودبانه و مناسبی بیان می کنند.
تفکر خلاق از مهارت های کاربردی در زندگی
مهارت تفکر خلاق به این معنی است که فرد می تواند وقایع را به نوع دیگری ببیند. در حقیقت این مهارت منجر به این می شود که فرد تنها به یک حالت، تعبیر یا تفسیر از یک رویداد اکتفا نکند. عواملی مثل آزادی در ابراز عقیده، اعتماد به دانش و مهارت های شخصی، رو به رو شدن با موقعیتهای چالش برانگیز در ایجاد تفکر خلاق موثر هستند.
تفکر انتقادی
تفکر انتقادی ، توانایی تحلیل اطلاعات و تجارب است . آموزش این مهارت ها ، نوجوانان را قادر می سازد تا در برخورد با ارزش ها ، فشار گروه و رسانه های گروهی مقاومت کنند و از آسیب های ناشی از آن در امان بمانند.
مهارت مقابله با استرس
استرس واکنش هیجانی بدن به عوامل استرسزا است. عوامل استرسزا شامل فشارهای شغلی، ترافیک، تصادفاتواختلافات خانوادگی است.
استرس دونوع است: استرس مفید و استرس غیرمفید
استرس مفید و لازم، همان ترس واقعی یا عاقلانه است. برای مثال وقتی به چهارراه شلوغی میرسید بجاست که از تصادف با وسایل نقلیه بترسید و نگران جان خود باشید. این نوع استرسها نه تنها طبیعی هستند بلکه برای بقای ما لازماند.
مهارت کنترل خشم
خشم یکی از قدرتمند ترین هیجاناتی است که بیشتر افراد در کنترل آن با مشکل مواجه می شوند. در زمینه کنترل خشم تکنیک های زیادی نظیر تغییر اندیشۀ خشم آلود، ریلکسیشن، حل مساله، ورزش و… وجود دارد. اگر خشم در شما به طور کنترل ناپذیری رخ می دهد، برای بهبود و درمان خشم خود حتما یک مشاوره روانشناسی دریافت کنید.
ارتباط موثر و مهارت های بین فردی
افرادی که در مهارت های ارتباطی توانایی کافی کسب کرده اند، به راحتی و با گشاده رویی با دیگران ارتباط برقرار می کنند، پیام های خود را به وضوح به دیگران منتقل می کنند و دیگران پس از برخورد با آن ها احساس مثبتی دارند.
اعتماد به نفس از مهارت های لازم در زندگی
اعتماد به نفس عبارت است از آنچه دربارۀ خود می اندیشید و احساسی که دربارۀ خود دارید. این احساس به شما کمک می کند که از خود تصویری مثبت و واقعی بسازید. عواملی مثل انتخاب درست هدف، تشویق شدن از جانب دیگران، همانند سازی کردن با الگوهایی که از اعتماد به نفس کافی برخوردارند در افزایش اعتماد به نفس افراد تاثیر بسزایی دارد.
سه شیوه برای توسعه و بهبود مهارتهای زندگی
بر اساس پیشنهاد سازمان بهداشت جهانی، سه شیوه برای توسعه و بهبود مهارتهای زندگی وجود دارد که هر یک از ما بسته به اینکه به موقعیت و جایگاه خود و نیز اینکه به صورت فردی یا سازمانی اقدام می‌کنیم، می‌توانیم این شیوه‌ها را برای بهبود جامعه خود به کار بگیریم:
کارگاه آموزشی: در این شیوه ممکن است در قالب آموزش‌های کوتاه مدت، میان‌مدت یا بلندمدت، مهارت های زندگی را آموزش ببینید.
آموزش در عمل: در این شیوه، قرار نیست آموزش رسمی برقرار باشد. بلکه هر کس می‌کوشد بسته به فضایی در آن حضور دارد، در قالب فیلم، یا داستان، نوشته‌ای که منتشر می‌کند و مطلبی که در شبکه های اجتماعی می‌نویسد و یا برخوردی که با دیگران در فضای فیزیکی یا مجازی می‌کند، نمونه‌هایی از رفتار مناسب (متناسب با مهارتهای زندگی) را آموزش دهد.
آموزش به افراد آسیب‌پذیر: چه در میان کودکان و چه در میان بزرگسالان، همیشه افراد آسیب پذیری وجود دارند که به علت شرایط‌شان، نمی‌توانند برای یادگیری مهارتهای زندگی اقدام کنند. یا ممکن است اصلاً ندانند که چنین مهارت‌هایی برایشان مفید است. این افراد هم ممکن است توسط دولت‌ها، سازمان‌های مردم‌نهاد و یا توسط هر یک از ما در برخوردهای روزمره‌ای که با آنها داریم، آموزش ببینند.
توصیه و پیشنهاد :
۱- یادگیری و کسب اطلاعات و دانش
بدین معنا که ما دریابیم، آموزش، پدیده‌ای مادام‌العمر و مستمر است و می‌بایست همیشه خود را برای آموختن راهکارهای مناسب برای سازگاری با ناملایمات زندگی مهیا سازیم و آماده تغییر باشیم. در خانواده‌های سالم، همیشه تغییری که والدین می‌خواهند در فرزندان خود ایجاد کنند، در خودشان ایجاد می‌کنند و این حاصل نمی‌شود مگر با آموزش، آن هم از نوع علمی و تجربی آن.
۲- یاد بگیریم که به کار بندیم
هدف از این عبارت آن است که، ما تا نتوانستیم آنچه را که آموخته‌ایم به کاربندیم، تفاوتی با فردی که فاقد این دانش است نخواهیم داشت. به عبارت ساده‌تر هدف از آموزش، کسب اطلاعات و به کار بستن آن اطلاعات در صحنه زندگی است.
۳- یاد بگیریم تا بهتر زندگی کنیم
مهارت لازم برای داشتن زندگی بهتر، گستره وسیعی از چگونگی صرف غذا و درک مواد سالم و ناسالم خوراکی گرفته تا برنامه‌های مفید برای اوقات فراغت و صرف وقت کافی در کنار اعضای خانواده را شامل می‌شود. برای داشتن زندگی با کیفیت و صحیحی باید با همدلی آن را در قالب خانواده جست‌جو کرد.
۴- یادبگیریم در کنار یکدیگر و با هم بهتر زندگی کنیم
در این حوزه به مخاطبان آموخته خواهد شد، که «تکامل آزاد هر فرد، شرط تکامل آزاد همگان است»، و برای حصول چنین پیش شرط باارزشی، باید از «مناسبات کهنه اجتماعی» مبنی بر تحمیل عقاید و چارچوب‌های ذهنی خویش به دیگران پرهیز کرد و به رای و انتخاب یکدیگر تا جایی که مانع انتخاب و آزادی دیگران نباشد احترام گذاشت.
برای آگاهی بیشتر در زمینه مهارت های زندگی و کاربرد آن ها در زندگی روزمره مراجعه به یک مشاور روانشناس کمک شایانی به شما خواهد کرد. همچنین شرکت در همایش ها و کارگاه های مهارت های زندگی نیز می توانند راهی برای افزایش توانایی های شما باشند.