۱۱ سپتامبر ابتدا بر پرده سینما اتفاق افتاد
مقالات هنری / ۲۰ سال قبل از حمله به برج‌های دوقلوی نیویورکی / ۱۱ سپتامبر ابتدا بر پرده سینما اتفاق افتاد
دو سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی فیلمی روی پرده سینماهای جهان رفت که در آن به‌وضوح نشان داده می‌شد موشک مسلمانان، برج‌های دوقلوی نیویورکی را به دو نیم می‌سازد! فیلمی به نام «مردی که فردا را می‌دید» ساخته رابرت ژونه در سال۱۹۸۱ که درباره پیشگویی‌های نوستراداموس ساخته شده بود.
یعنی ۲۰ سال قبل از ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱، سناریویی که در نیویورک و برای برج‌های مرکز تجارت جهانی به اجرا درآمد، دقیقا و مو به مو نوشته شده بود. به‌جز این، طی سال‌های پیش از ۲۰۰۱، در فیلم‌ها و انیمیشن‌های بسیاری به نوعی نابودی برج‌های دوقلوی تجارت جهانی در نیویورک به تصویر کشیده شد یا نماد ۹.۱۱ به معنای ۱۱ سپتامبر در صحنه‌های متعدد و کلیدی آنها، مورد تاکید قرار گرفت. از جمله:
«آرماگدون» (مایکل بی- ۱۹۹۸): در صحنه‌ای برج‌های دوقلوی نیویورکی مورد حمله قرار گرفته و در حال سوختن نشان داده می‌شوند.
«برادران سوپر ماریو» (۱۹۹۳): در دو صحنه پیاپی، برج‌های دوقلوی نیویورکی مورد تهاجم اشیای نورانی قرار می‌گیرند.
«تماس مدوزا» (جک گولد- ۱۹۷۸): هواپیمایی به یکی از برج‌ها برخورد می‌کند.
«شهاب‌سنگ» (رونالد نیم- ۱۹۷۹): یک شهاب‌سنگ به برج‌های نیویورکی برخورد می‌کند و آنها را نابود می‌کند. در واقع همان صحنه‌هایی را که در تصاویر هوایی خبری ۱۱ سپتامبر به‌کرات دیده‌ایم، عینا در این فیلم می‌توان مشاهده کرد.
«اغتشاش» (رابرت باتلر- ۱۹۹۷): یک هواپیمای جمبوجت به طبقه فوقانی یکی از دو برج برخورد می‌کند.
«هکرز» (یان سافتلی- ۱۹۹۵): در تاریکی شب برج‌های دوقلو نشان داده می‌شود، چراغ اتاق‌های این دو برج به ترتیبی روشن است که از آن عبارت: اصابت کردن و سوزاندن (Crash and Bun) خوانده می‌شود.
«سیمپسون‌ها» (۱۹۹۷)- «شهر نیویورک علیه خانه سیمپسون‌ها»: مجله‌ای را خانم سیمپسون نشان می‌دهد که عبارت ۹.۱۱ روی آن به شکل گرافیکی نقش بسته است.
«ترمیناتور ۲: روز داوری» (جیمز کامرون- ۱۹۹۲): مرد جیوه‌ای در کامیون درحال تعقیب T- ۸۰۰ و جان کانرز که روی موتورسیکلت درون کانالی دیده می‌شود، در حال عبور از یکی از زیر‌گذرهاست که سرانجام کامیون براثر برخورد با آن منفجر می‌شود. پیش از برخورد و انفجار، این کلمات بالای آن زیرگذر قابل خواندن است: Causions۹-۱۱ یعنی اخطار ۹.۱۱ (اشاره به تاریخ ۱۱ سپتامبر).
«گرمینز ۲» (جو دانته- ۱۹۹۰): روی نشان میکروفن خبرنگاری که درباره حادثه اصلی فیلم از پلیس سؤال می‌کند، طرح گرافیکی ۹.۱۱ به چشم می‌خورد.
«روگرات‌ها در پاریس» (۲۰۰۰): پرواز هواپیما در صحنه‌ای تماشاگر را به‌سوی برج‌های دوقلو هدایت کرده و در پشت آن پنهان می‌شود.
«ماتریکس» (واچفسکی‌ها- ۱۹۹۹): تاریخ تولد نیو روی کارت شناسایی وی به اسم اندرسون ۱۱سپتامبر ۲۰۰۱ درج شده است.
«پلیس بورلی‌هیلز ۲» (تونی اسکات- ۱۹۸۷): روی صفحه کامپیوتری که اسناد پنهان ماجرای اصلی کشف می‌شود، همه تاریخ‌ها ۱۱ سپتامبر است.
«تغییر چهره» (جان وو- ۱۹۹۷): در زیر ترمینالی که برخورد انجام می‌شود، شمایلی از برج‌های نیویورکی وجود دارد.
«بچه‌های پردردسر ۲» (برایان لوانت- ۱۹۹۱): روی صندوق پست فانتزی منزل، شماره ۹.۱۱ دیده می‌شود.
«ترافیک» (استیون سودربرگ- ۲۰۰۰): شماره روی جعبه‌های قاچاق ۱۱/۹ است. همان شماره‌ای که روی یک کاغذ در صحنه‌ای مورد شک و ظن «بنیسیو دل‌تورو» قرار می‌گیرد.
«مکعب» (وینچنزو ناتالی- ۱۹۹۷): در صحنه‌های مختلف به‌کرات شماره ۹.۱۱ دیده می‌شود.
«دهمین پادشاهی» (کیمبرلی ویلیامز- ۲۰۰۰): وقتی قهرمان غول‌آسا از درون شهر نیویورک در حال گذر است، برج‌های دوقلو فرو می‌ریزند.
«بوسه طولانی شب بخیر» (رنی هارلین- ۱۹۹۶): فیلمی درباره یک مامور زن امنیتی سابق که دچار فراموشی شده و در موقعیت یک خانم خانه‌دار، به‌تدریج وضعیت سابقش را به‌خاطر می‌آورد. گفت‌و‌گوی ذیل، مابین دو مامور امنیتی صورت می‌گیرد:
«… مرد اول: بمبگذاری مرکز تجارت جهانی را در سال ۱۹۹۳ یادتون میاد؟ (در آن تاریخ اعلام شد که فردی به نام رمزی یوسف، بمبی را در طبقه پنجم زیرزمین برج‌های یاد شده منفجر کرده است)
مرد دوم: می‌خوای بگی تو می‌خوای یک عملیات تروریستی دروغین راه بندازی تا بتونی از کنگره پول و بودجه بکشی بیرون؟
مرد اول: بنابراین مجبوریم عملیات تروریستی رو به‌طور واقعی انجام بدیم و طبعا مسلمان‌ها رو مقصر اعلام می‌کنیم…»
تصویرسازی ۱۱سپتامبر همچنین در انیمیشن‌های زیر در سال‌های پیش از ۲۰۰۱ وجود داشته است:
قصه‌های اردک ناشناخته (۱۹۹۷- ۱۹۹۰)
قسمت‌های ۲، ۳ و ۴ سریال کارتونی X-Force
قسمت ۱۶ سریال کارتونی مرد عنکبوتی به نام «خرابکاری» (۱۹۹۱)
مسابقات عادلانه در ایالات‌متحده (جولای ۱۹۹۰)
کارتون‌های کارآگاهی – شماره ۵۵۱: بتمن (۱۹۸۵)
ضربه مرگ ۳: نابودگر (۱۹۹۲)
سریال کارتونی کنترل خسارات (۱۹۸۹)
ترانسفورمرز (۱۹۹۰)
انتقام مونولیت زنده (۱۹۸۹)
ماجراهای سوپرمن (۲۰۰۱)
آموزش پنهان در سینما
لازم به ذکر است بسیاری از تصاویر، عکس‌ها یا نشانه‌هایی که در فیلم‌های یادشده مربوط به ۱۱سپتامبر ۲۰۰۱ می‌شود (مانند تصاویر برج‌های دوقلوی تجارت نیویورک، عدد ۱۱/۹ و …) ممکن است که چندان هنگام تماشای فیلم‌های یادشده در خاطر ما نماند اما تصویر و سینما، تاثیر دیگری نیز دارد که به نظر ناخودآگاه بوده اما بسیار عمیق‌تر از تاثیر لحظه‌ای و آنی عمل می‌کند.
روان‌شناسان به آن Hidden Education (آموزش پنهان) یا Hidden Effects (تاثیرات پنهان) می‌گویند که بر ضمیر ناخودآگاه مخاطب اثر می‌گذارد؛ درواقع برخی نشانه‌های تصویری در ذهن مخاطب Encode می‌شود تا در زمان مشابه دیگری Decode گردد و آن هنگام شاید مخاطب تصور کند آنچه اینک به‌صورت تصاویر آشنا Decode می‌شود، یافته‌های ذهنی اوست اما درواقع این بازیافت ذهنی، همان تصاویر Encode شده سابق هستند که در ذهن ناخودآگاه او جای گرفته بوده‌اند.
این همان تاثیرات پنهان تصویر متحرک و به‌خصوص سینماست که سال‌های سال است بر ما اثر گذاشته که بسیاری از اوقات این تاثیرات را به خاطر نداریم.
تداعی معانی برای عملیات بزرگ
یک‌سال پیش از رخداد حادثه ۱۱سپتامبر ۲۰۰۱ و دقیقا در ۲۲سپتامبر سال ۲۰۰۰، فیلم «جن‌گیر» (ویلیام فرید کین) که ۲۷سال قبل در سال ۱۹۷۳ اکران شده بود، تحت عنوان نسخه ویژه کارگردان و این‌که گویا واجد صحنه‌های تازه‌ای نسبت به نسخه اصلی است، با نام «جن‌گیر ۲۰۰۰» در آمریکا اکران شد و تا یک ماه پیش از واقعه برج‌های دوقلوی نیویورکی، در ۲۶ کشور جهان به نمایش عمومی درآمد که آخرین آن در ۱۶ آگوست ۲۰۰۱ (حدود یک‌ماه پیش از حمله به برج‌های مرکز تجارت جهانی) در اسرائیل بود! بدون شک اکران مجدد فیلم جن‌گیر نمی‌توانست علل معمول نمایش دوباره سایر آثار سینمایی را دارا باشد چراکه:
اولا؛ معمولا اکران مجدد فیلم‌های ماندگار یا مطرح تاریخ سینما به مناسبت ۲۰، ۲۵، ۵۰، ۷۵ یا ۱۰۰سالگی آنها انجام می‌گیرد و ۲۷سالگی یک فیلم، هیچ‌گونه مناسبتی برای نمایش مجدد آن نمی‌تواند داشته باشد.
ثانیا؛ فیلم به‌عنوان نسخه ویژه کارگردان تقریبا هیچ صحنه مهم اضافه‌ای نداشت و تنها قدری قدم‌زدن‌های بی‌حاصل الن برنستین یا پدر کاراس و درنهایت یک صحنه عنکبوتی حرکت‌کردن ریگن به آن افزوده شده بود که در روند داستان هیچ تاثیری نداشت.
اما در آستانه هزاره سوم و حادثه ۱۱سپتامبر، فیلم جن‌گیر می‌توانست واجد پیام‌های ویژه‌ای برای مخاطبانش باشد. در فیلم، روح شیطانی و شرور از درون سرزمین عراق و با صدای اذان به آمریکا و شهر جورج تاون آمده و در وجود دختر نوجوانی فرو رفته است. بنابراین عراق سرزمین شیطان و شرارت جلوه می‌کند و این همان فحوای کلام جورج دبلیو بوش در آستانه حمله نظامی به افغانستان و عراق پس از ماجرای ۱۱سپتامبر ۲۰۰۱ بود که آمریکا و جهان با یک محور شرارت و قدرت شیطانی مواجهند که اگر آن را در خود مرکز شر (یعنی عراق و خاورمیانه و در اصل کشورهای اسلامی) سرکوب نکند، در آمریکا به سراغ‌شان خواهد آمد! همان جمله معروف «اگر شیاطین را در لانه‌شان سرکوب نکنیم، آنها در خانه‌مان به سراغ‌مان می‌آیند.»
به این ترتیب یک فیلم شیطانی آرشیوی، در خدمت میلیتاریسم نوین غرب قرار گرفت و به قول یکی از کارشناسان، صحنه دیپلماسی آخرالزمانی غرب را کلید زد.
چرا ۱۱سپتامبر زمینه‌سازی شد؟
چرا به این‌گونه برای ۱۱سپتامبر زمینه‌سازی شد؛ دو دلیل می‌تواند داشته باشد: اول؛ ساخت یک تصویر ذهنی برای مخاطبان که وقتی حادثه برج‌های دوقلوی نیویورکی اتفاق افتاد، افکارعمومی پیش‌زمینه ذهنی برای باعث و بانیان آن داشته باشند، چنانچه در اغلب فیلم‌های یادشده، یک نوع درگیری آخرالزمانی مابین منجی‌ها (که اکثرا آمریکایی بوده یا خصوصیات قهرمان آمریکایی را دارا هستند) و قطب شر (که به جایی ماورای آمریکا یا خارج از ارزش‌ها و ایدئولوژی آمریکایی نسبت داده شده یا نیروها و ابزار و تکنولوژی هستند که از کنترل آمریکایی‌ها خارج شده‌اند) وجود دارد. وجه دیگر این زمینه‌سازی ذهنی، ماهیت خود تاریخ ۱۱سپتامبر ۲۰۰۱ یا همان ۱۱/۹ بود که می‌توانست (مانند بسیاری از تاریخ‌های دیگر که به‌عنوان پایان جهان اعلام می‌شود) یک وجه آخرالزمانی داشته باشد که تکرارش در فیلم‌های مختلف، باعث شود این تاریخ و زمان معین در ذهن مخاطبان جای گرفته و در ضمیر ناخودآگاه‌شان بنشیند، به‌گونه‌ای که این تاریخ و زمان را زمان پایان دانسته و خود را برای جنگ آخرالزمان آماده سازند.
جام جم / سعید مستغاثی – مستندساز و کارشناس سینما