اخبار فرهنگی و هنری / ۱۴۰۱ سال سختی برای هنرهای تجسمی بود. هنرمندان مطرح و محبوبی در حوزه های معماری، نقاشی، عکاسی و گرافیک جان خود را از دست دادند؛ مسعود سپهر، ایرج کلانتری، بابک برزویه، ایرج اعتصام، جبیب الله صادقی، همه و همه چهره هایی بودند که جبرانِ فقدان هرکدامشان در عالم هنر، به سال ها و گاه دهه ها صبر و سرمایه گذاری فرهنگی نیازمند است. این گزارش ایسنا در روزهای پایانی سال ۱۴۰۱، به بهانه یادبود و ادای احترام به این هنرمندان فقید نوشته شده است.
ایرج کلانتری
کلانتری در دومین روز از آخرین ماه سال ۱۴۰۱ چشم از جهان فروبست. او یکی از شاخص‌ترین معماران متاخر نسل دوم معماری معاصر ایران بود که همواره نیم‌نگاهی هم به نوآوری و الهام از معماری غرب داشت؛ به همین دلیل گفته می‌شود که می‌توان تاثیر معماران مدرن را به وفور در اندیشه و کارهای کلانتری مشاهده کرد.
او پروژه‌های طراحی معماری بسیاری را به کار گرفت. مدیریت و طراحی پروژهٔ فرودگاه بین‌المللی امام خمینی(ره)، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی قزوین، سفارت‌خانه و اقامتگاه سفیر ایران در تفلیس و مجموعه چایکنار تبریز از جمله کارهای این هنرمند معمار محسوب می‌شود.
مسعود سپهر
سپهر که در پی حادثه‌ای و بعد از دو هفته بیهوشی کامل صبح روز ۹ بهمن ماه درگذشت، از جمله طراحان پیشرو و اثرگذار طراحی گرافیک ایران بود.
نایب رئیسی هیات مدیره انجمن صنفی طراحان گرافیک ایران، طراح گرافیک شرکت طراحی پیتر هچ لندن، مدرس دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران، عضو کارگروه سه نفره تدوین دروس و بازنگری تصویری واحدهای درسی ارتباطات دانشگاه‌های کشور، تدریس در دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالی تهران و ۱۸۰ علامت و نام کتبی برای مؤسسات، شرکت ها و محصولات، طراحی و مدیریت هنری نشریات بخشی از فعالیت های هنری این هنرمند فقید است.
بهزاد غریب‌پور
بهزاد غریب‌پور ـ هنرمند گرافیک و تصویرگری ـ است که میانِ اهالی هنر به داوری‌های منصفش در جشنواره‌ها شهرت داشت. او ۲۲ آذر در غربت، به دیدار آشنایان آسمان رفت. نگاهی به تصویرگری‌های این هنرمند در حوزه کتاب‌های کودک نشان می‌دهد که آثار غریب‌پور ویژگی‌هایی دارند که عنصرِ «خلاقیت» را به رخ می‌کشد.
غریب‌پور آثار ماندگاری از خود به ویژه در حوزه تصویرسازی کودک و نوجوان به جای گذاشته است. تدریس در دانشکده هنرهای زیبا و دانشگاه هنر و ده‌ها دوره و کارگاه آموزش تخصصی تصویرگری و طراحی کتاب از دیگر فعالیت‌های فرهنگی او بوده است. علاوه بر این‌ها، مدیریت هنری کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، انتشارات افق، محراب قلم، قدیانی، سروش و غیره را نیز عهده‌دار بوده است.
از سال ۱۳۶۸ تا ۱۳۹۳ عضو هیات داوران بسیاری از جشنواره‌های تجسمی بوده که دوسالانه تصویرگری تهران، جشنواره تصویرگری شاهکارهای ادبی و جشنواره هنرهای تجسمی فجر از آن جمله‌اند. همچنین او از سال ۱۳۸۲ تا ۱۳۸۴ عضو اولین هیات مدیره انجمن تصویرگران ایران بوده است. از فعالیت‌های بین‌المللی او می‌توان به شرکت در گردهمایی طراحی کتاب آسیاپاسیفیک یونسکو، سال ۱۹۸۴ در ژاپن اشاره کرد.
همچنین در سال ۱۹۹۹ عضو هیات داوران جشنواره نوما، در همان مرکز فرهنگی یونسکو بود. او در سال ۲۰۰۱ به دعوت یونسکو در براتیسلاوا کارگاه برگزار کرد و در سال ۲۰۰۳ عضو هیات داوران جشنواره براتیسلاوا بود.
غریب‌پور دو بار جایزه تشویقی نوما را برای تصویرگری کتاب «راز پرنده» در ۱۹۸۸ و طراحی کتاب «پلنگ سیاه» در ۱۹۹۴ دریافت کرده بود. در سال ۱۳۹۶ نیز نشان «آبان» از سوی انجمن تصویرگران ایران به ایشان اهدا شد. «راز آبگیر»، «سبزپوش مهربان»، «چهل قصه»، «ترانه‌های کودکان»، «بزبزقندی»، «پرنده طلایی» و «همه حق» دارند، از جمله کتاب‌هایی هستند که غریب‌پور تصویر کرده است.
بابک برزویه
برزویه مدرس، عکاس، بازیگر و از فعالان عرصه عکاسی تئاتر و سینما که به دلیل عارضه مغزی در کما به سر می‌برد و در بخش مراقبت‌های ویژه بستری بود، ۲۵ مردادماه بعد از تحمل یک دوره بیماری دار فانی را وداع گفت.
وی از شروع فعالیت‌های عکاسی خود با کارگردان‌هایی هم‌چون رسول ملاقلی‌پور، مسعود کیمیایی، پوران درخشنده و مهران مدیری همکاری داشت. برزویه سال ۱۳۷۵ برنده دیپلم و سیمرغ بلورین بهترین عکاس فیلم برای عکاسی فیلم «سفر به چزابه» ساخته زنده‌یاد رسول ملاقلی‌پور شد. مرحوم برزویه از عکاسانی بود که نه تنها در حوزه سینما بلکه در حوزه عکاسی مطبوعاتی و همکاری با رسانه های مختلف از جمله خبرگزاری ها، نیز فعال بود.
حبیب‌الله صادقی
حبیب الله صادقی هنرمند عرصه هنرهای تجسمی بود که از سن هشت سالگی کار نقاشی را آغاز کرده بود. این هنرمند که در حوزه‌های کاریکاتور و گرافیک نیز فعال بود، صبح پنجم مرداد ماه به دلیل عارضه‌ی قلبی دار فانی را وداع گفت.
او از همان سال‌های کودکی در محل کار پدر با نام روزنامه اطلاعات آشنا شد، همانجایی که سال‌ها بعد او و یکی از برادرانش به عنوان روزنامه‌نگار در بخش تحریریه مشغول به کار شدند. وی نخستین بار نقاشی را در هشت سالگی شروع کرد و از همان دوران جرقه‌های علاقهٔ وافرش به نقاشی برای همگان روشن شد. در کنار نقاشی عطش و نیاز او به ادبیات نیز اوج گرفت.
صادقی قلبش برای امام حسین(ع) می‌تپید. می‌گفت تا زمانی که قلبم تپش دارد، نیتم این است نقاشی‌هایی را با محوریت عاشورا خلق کنم. آخرین کارگاهش را چند ماه قبل از درگذشتش برگزار کرد و در آثارش باز هم تلاش کرد، نبرد تاریکی و روشنایی را به تصویر بکشد.
ایرج اعتصام
ایرج اعتصام، معمار معاصر و شهرساز آذر ماه در سن ۹۲ سالگی در شهر سن خوزه آمریکا درگذشت.
او دارای مدرک دکترای معماری از دانشگاه فلورانس در سال ۱۳۳۹ بود و از سال ۱۳۵۰ به عنوان کارشناس ارشد طرح‌ریزی منطقه‌ای سازمان ملل متحد و عضو کانون کارشناسان رسمی دادگستری از سال ۱۳۵۲ فعالیت کرد.
این هنرمند مدیریت و طراحی پروژه‌هایی مانند مجموعه حرم شاه‌چراغ شیراز، پردیس دانشگاه سیستان و بلوچستان، شهر جدید لتیان، مجموعه‌های جهانگردی محلات، سرعین اردبیل، لاهیجان و … را برعهده داشته است.
از جمله آثار تألیفی ایرج اعتصام می‌توان به ترجمه کتاب عقاب دو سر، از گذشته تا آینده اسکان بشر، ترجمه کتاب معماری اسلامی، فرم، عملکرد و معنی اثر و … اشاره کرد.
اعتصام ۶۰ سال تمام تدریس کرد و با وجود اینکه در دهه ۹۰ زندگی خود به سر می‌برد اما تا لحظه آخر بسط و گسترش دانشش را ترک نگفت. حتی حین تدریس بود که متوجه مشکل جسمی خود شد. ایرج اعتصام، هنرمند، معمار و شهرسازی برای تمام فصول بود. استادی بود برای تمامی معماران و شهرسازان ایرانی؛ چراکه هرکدام به نوعی از آموخته‌های او بهره بردند.
ننه حسن
منور رمضانی مشهور به ننه حسن، نقاش خودآموخته شهریور ماه امسال دار فانی را وداع گفت.
نقاش خودآموخته‌ی زنجانی، در سن ۷۰ سالگی و با تشویق و حمایت فرزند کوچکش، حسن رجبی که خود نیز دستی بر هنر دارد، نقاشی را آغاز کرد. ننه‌حسن گرچه دیر و در کهن‌سالی وارد دنیای هنر شد، اما در همین زمان اندک، نقاشی‌های بسیاری از او به یادگار مانده است. خودش می‌گفت: «در اولین نقاشی با خودکار یک پرنده را کشیدم که به‌سمتِ لانه‌اش می‌رود.»
نقاشی‌های ننه‌حسن اغلب برگرفته از داستان‌ها، افسانه‌ها، باورها و شیوه‌ی زندگی مردم روستاهای آذربایجان و حتی خواب‌های او بود که از یک سو، تداعی‌گر دوران کودکی، خانواده و رویاهای او بودند و از سوی دیگر داستان‌هایی از پیامبران، رستم، سهراب و … را روایت می‌کردند. در واقع، او به‌دور از دغدغه‌ی دانستنِ تاریخ هنر یا مکتب و سبک هنری، داستان‌هایی که در سنین کودکی برایش نقل شده بودند را به‌همراه رسم و رسوم و باورهای زادگاه و سرزمینش با زبان بصری خاص و کاملاً بی‌پیرایه‌ی خود به‌تصویر کشیده بود. گویی او از این‌طریق قصد داشته که بخش مهمی از ادبیات شفاهیِ پیرامون خود را که با گذشت زمان، در دست فراموشی سپرده می‌شوند، برای همیشه زنده نگه دارد.
نخستین نمایشگاه «ننه‌حسن» تیرماه ۱۳۹۲ در خانه‌ی هنرمندان ایران برگزار شد که مورد استقبال قرار گرفت. در سال ۱۳۹۳ گالری شیرین میزبان نقاشی‌های او بود. بعدها نیز آثار این هنرمند خودآموخته در نمایش‌های متعدد داخلی و خارجی به نمایش درآمدند.
حمیدرضا حکیمی
حمیدرضا حکیمی متولد ۱۳۴۲ تهران و دانش‌آموخته رشته معماری بود. او پس از چند سال فعالیت حرفه‌ای در رشته معماری، در رشته‌های نقاشی و گرافیک هم فعالیت حرفه‌ای کرد و نمایشگاهش برپا شد. او مجسمه‌های شهری متفاوتی برای تهران ساخته بود. حکیمی سال‌ها عضو انجمن هنرمندان مجسمه‌ساز بود و حتی به عنوان دبیر انجمن نیز فعالیت داشت.
وی همچنین به عنوان گرافیست سابقه همکاری با مجله فیلم، آینه و صنعت حمل و نقل را در کارنامه کاری خود داشت. حکیمی مجسمه سازی را در کارگاه خصوصی شاهرخ قیاسی فراگرفته و سال‌ها برای ساخت مجسمه از سنگ استفاده می‌کرد.
حسن ارژنگ زاده
حسن ارژنگ‌نژاد، هنرمند مجسمه‌ساز پیشکسوت مرداد ماه ۱۴۰۱ در سن ۱۰۱ سالگی و در پی ابتلاء به کرونا درگذشت.
ارژنگ‌نژاد چهارم دی‌ماه سال ۱۳۰۰ در شهر مشهد زاده شد. او از دوازده سالگی در کارگاه غلامرضا رحیم‌زاده ارژنگ که پسر خاله‌اش بود، مشغول به کار شد و اولین کار او نمای بانک ملی بود. او به همراه اسماعیل ارژنگ در پروژه‌های مختلف زیباسازی شهر تهران نظیر تندیس نبرد گرشاسب با اژدها واقع در میدان باغشاه و نقش برجسته بهرام گور و خسرو پرویز در کاخ سفید واقع در کاخ سعدآباد با غلامرضا رحیم‌زاده ارژنگ همکاری داشتند.
از دیگر آثار او می‌توان به تندیس ۱۲ تن از چهره های قدیم ایران (مانند اشک اول، نادر شاه افشار، یعقوب لیث صفاری و …) در پارک ملت مشهد، نیم‌تنه یپرم‌خان در موزه کلیسای ارامنه در جلفای اصفهان، نیم‌تنه جبار باغچه‌بان در مدرسه ناشنوایان تهران، نقش برجسته بهرام گور و خسروپرویز در ورودی کاخ ابیض و مجسمه حیوانات در محوطه دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران اشاره کرد.
مریم کاظم‌زاده
مریم کاظم‌زاده تنها عکاس زنی بود که در دوران دفاع مقدس توانست به اتاق جنگ راه یابد و از نزدیک وقایع را عکاسی کند. او روز ۴ خرداد ماه ۱۴۰۱ درگذشت.
فعالیت در روزنامه انقلاب اسلامی از فروردین ۱۳۵۸ تا آذرماه ۱۳۵۹، فعالیت به عنوان گزارشگر در تحریریه نشریه زن روز در سال ۱۳۶۲ و مشغولیت در سرویس اجتماعی روزنامه کیهان از ۱۳۶۳ تا سال ۱۳۸۴ (بازنشستگی) بخشی از سوابق مطبوعاتی زنده‌یاد کاظم زاده است.
او همچنین در کردستان، در کنار شهید چمران به ثبت رخدادهای جنگ پرداخت که بخشی از آنها در کتاب «عکاسان جنگ» توسط بنیاد روایت فتح به چاپ رسیده است. همچنین برخی از این عکس‌ها برای نخستین‌بار در سال ۱۳۹۴ طی نمایشگاهی در خانه هنرمندان ایران به نمایش درآمد.