مقالات فرهنگی / در اولین سالگرد درگذشت آیت‌الله حسن‌زاده آملی، مراسم نکوداشت این علامه ذوفنون با پیام آیت‌الله العظمی جوادی آملی از مراجع تقلید و با حضور، علما، اساتید، طلاب و شاگردان آن مرحوم روز ۲۱ مهرماه جاری در مدرسه عالی دارالشفا برگزار شد. این مراسم که همکاری و مشارکت چند نهاد حوزوی را به همراه داشت، به رونمائی از چند اثر علمی و فرهنگی ختم گردید و مدیحه سرایی به مناسبت ولادت با سعادت پیامبر اکرم(ص) و امام صادق(ع) نیز زینت‌بخش آن بود. در این مراسم همچنین از ویژه‌نامه علامه حسن‌زاده آملی که توسط نشریه افق حوزه گردآوری شده و مشتمل بر مصاحبه‌های گوناگون از شخصیت‌های حوزوی و دانشگاهی است، رونمایی به عمل آمد و رونمایی از کتاب «مروری بر آثار علامه حسن‌زاده آملی» که سال ۱۳۷۳ تالیف شده، اما اکنون متناسب با زمان به روز شده است نیز از برنامه‌های آن بود.
علامه حسن‌زاده آملی جامع معقول و منقول و مشهود
در آغاز این آیین، پیام حضرت آیت‌الله عبدالله جوادی آملی قرائت شد که این مرجع تقلید در پیام خود با اشاره به سیره علمی و عملی آن روحانی رحیل آورده است:
«جامع معقول و منقول و مشهود بود، در تمام این علوم سالیان متمادی به فراگیری و تبادل نظر و سپس به تحقیق و پژوهش اشتغال داشت و آنگاه به تدریس، تالیف، تعلیق متون اصیل و تصحیح اصیل از دخیل. آنگاه به پرورش شاگردان در سطوح مختلف و سرآمد شدن مستعدان از آنها و حافظ تراث گشتن عده‌ای از آنان پرداخت، به طوری که هم‌اکنون حوزه علمیه در کنار مائده عقلی و مادبه نقلی و ضیافت شهودی آن انسان جامع راحل تغذیه کرده و نمو یافته و بالنده می‌شود. بلند اختری که در صدد «به زیر آورد چرخ نیلوفری» بود، ریاضیات عمیق، نجوم و اخترشناسی، معرفت وقت و قبله را در کارنامه تحقیقی خود داشت.
جمع بین معارف یاد شده گاهی جمع سالم است و زمانی جمع مکسر، آنچه کمتر یافت می‌شود جمع سالم است و آنچه بیشتر به چشم می‌خورد و به زبان و قلم می‌آید جمع مکسر است، سهم خواص از صحابه انسان‌های متعالی هر عصر و تحفه هر دوران، همانا دست‌یابی به سلامت چنان جمع بی‌کسر و چنین جامعیت بی‌نقص است.
جمع سالم بین عقلی نظری و عقل عملی و برقراری اتحاد تام بین علم صائب و عمل صالح در صحابت اربعین‌های مناسب و جمع بین احیای لیل و نهار و تالیف بین صیام رجب و شعبان با ماه مبارک رمضان در برنامه‌های تزکیه وی بود.»
الگوگیری از ادب علامه حسن‌زاده آملی
حجت‌الاسلام حسن رمضانی، دبیر نکوداشت علامه حسن‌زاده آملی در ارائه گزارشی در خصوص این آئین گفت: ۲۰ مرکز فرهنگی اعم از حوزوی و دانشگاهی در برگزاری این مراسم دخیل هستند. وی افزود: وقتی برای کسب اجازه مراسم به محضر آیت‌الله جوادی آملی رفتیم ایشان فرمودند «فکر نمی‌کنم کسی بیشتر از من به یاد ایشان (آیت‌الله حسن‌زاده آملی) باشد» که البته توقع هم همین است.
رمضانی ادامه داد: علامه حسن زاده آملی سراسر ادب بودند و کوچک‌ترین کاری که دور از ادب باشد از وی سر نمی‌زد؛ حضرت آیت‌الله فاضل در خصوص ایشان می‌گفتند، اگر ادب ایشان را توزیع کنند کل حوزه با ادب می‌شوند؛ ما باید از این افراد هم علم فرا بگیریم هم ادب.
محتواهای جامانده از علامه حسن‌زاده آملی سامان یابد
حجت‌الاسلام سید یدالله یزدان‌پناه، استاد حوزه علمیه در این مراسم گفت: ما در بحث‌های کلامی در سنت حوزوی در ابتدا معارضاتی با فلسفه می‌دیدیم که به لطف خدا استاد خواجه نصیر حرکت اثرگذار و ارزشمندی را شروع کرد که سبب شد پس از وی کتاب‌های کلامی متاثر از کتاب‌های وی باشد و محتوای آنها تغییر کند. وی ادامه داد: پس از وی جناب صدرا که چنان حرکتی کردند و الان همچنان ما سر همین سفره نشسته‌ایم و سرآغاز تحلیل‌های عمیق علما، جناب صدرا هستند.
این شاگرد علامه حسن‌زاده آملی اضافه کرد: سپس به نسل صدرایی می‌رسیم که بسیاری از مسائل را با فهم‌های عمیق و تحلیل‌های وسیع بیان می‌کردند و پس از آن به استاد حسن‌زاده می‌رسیم. یزدان‌پناه افزود: دلیل اینکه ایشان نسبت به برخی علما درجه بالاتری دارند نوع تعمق و تامل ایشان در مباحث مختلف و استدلال آنها مخصوصا در بحث امامت است.
وی گفت: ما باید ببینیم چگونه خواجه نصیر، تغییری در مسائل کلامی ایجاد کرد؛ پس از صدرا ما به برکت این علما با تغییراتی روبه‌رو شدیم. باید کتابی نگاشته شود تا بتواند این محتواها را سر و سامان دهد تا در حد اندیشه اولیه در مسائل مختلف مانند رجعت، امامت و… توقف نکنیم.
استاد حوزه علمیه گفت: باید کتابی نگاشته شود تا بتواند این محتواهای برجای مانده از عالمانی مانند آیت‌الله حسن‌زاده آملی را سر و سامان دهد تا در حد اندیشه اولیه در مسائل مختلف مانند رجعت، امامت و… توقف نکنیم.
توجه آیت‌الله حسن‌زاده آملی به مسائل جامعه
در ادامه حجت‌الاسلام سیدبهاءالدین ضیائی، استاد حوزه علمیه در رابطه با شخصیت و سیره این عالم بزرگ گفت: در این یک سال در مراسم و مجالس مختلف، از ابعاد گوناگون این جامع منقول بیاناتی ارائه شد که بنده هم به یکی از آنها در فرصت کوتاهی می‌پردازم.
وی ضمن بیان ویژگی‌هایی از امام علی(ع) افزود: تاکنون عمدتا به ابعاد عرفانی وی اشاره شد اما کسی که در این علم قرار می‌گیرد نمی‌تواند نسبت به مسائل جامعه نیز بی‌اعتنا باشد که شاهد عینی آن هم رهبر معظم انقلاب، امام خمینی(ره) است که در اوج مسائل عرفانی انقلابی به این شکوهمندی را رهبری کردند.
ضیائی ضمن قرائت دو شاهد مکتوب، تصریح کرد: عارف بالله حقیقی نمی‌تواند انزوا و گوشه‌گیری اختیار کند و به مسائل جامعه بی‌اعتنا باشد؛ آیت‌الله حسن‌زاده آملی نیز اینگونه بودند.
ویژگی تربیت نفوس و راهبری به دروازه توحید
حجت‌الاسلام محمدحسین نائیجی، استاد حوزه علمیه نیز در این مراسم گفت: تلاش شبانه‌روزی علامه در پیشبرد توحید زبانزد خاص و عام است؛ گرچه کتاب‌های ایشان در باب معرفت زیاد است اما تربیت نفوس و راهبری آنها به دروازه توحید در کنار درس از ویژگی بارز ایشان است.
وی افزود: ایشان ضمن اینکه با همت به تربیت طلاب می‌پرداخت از تربیت عامه مردم نیز غافل نبود؛ روزگاری که در هیچ خانه‌ای باز نبود و دفاتر به امورات رسیدگی می‌کردند او خود به امورات رسیدگی می‌کرد و مردمی در سراسر کشور هستند که خدمت ایشان رسیده‌اند و به صورت چهره به چهره از راهبری ایشان استفاده کرده‌اند.
نائیجی ادامه داد: عالمی بود که گوش به حرف پیرزنی می‌داد و تا مشکل وی را برطرف نمی‌کرد آرام نمی‌گرفت؛ هر کس به خانه ایشان می‌رفت خودش از وی پذیرایی می‌کرد و مهرش در دل باقی می‌ماند.
وی در خصوص روش تبلیغ ایشان گفت: ایشان با روش تبلیغ سنتی دین که تکیه بر منبر داشت نسلی را تربیت می‌کرد که با ارتباطات امروزی آشنایی نداشت اما ضمن پاسداشت این نوع تبلیغ راه تازه‌ای را در تربیت مردم باز کرد که آن برگزاری جلسات برای عامه مردم به‌گونه امروزی بود.
نائیجی با اشاره به اینکه عروج و مکاشفات متعالی، ایشان را از دیگر عالمان برجسته می‌سازد، گفت: در قم نیز عده‌ای از اهل علم در دائره تربیت سلوکی ایشان قرار داشتند؛ ایشان نیز پروازها و مکاشفاتی داشتند.
وی با پرداختن به جنبه علمی آیت‌الله حسن‌زاده گفت: شاهد این موضوع آثار متنوع ایشان در زمینه‌های مختلف اعم از فقه و اصول، تفسیر، حدیث، ریاضیات، نجوم، طب، طب معنوی، معالجات روحی مردم در عرصه‌های مختلف، علوم الهی و… است.