روزنامه جمهوری اسلامی / :دکتر رضا خزانه استاد در حوزه انرژی هسته‌ای است.از سال‌های قبل از انقلاب در زمینه علوم و فنون هسته‌ای کارهای قابل توجهی به انجام رسانده است که از آن جمله می‌توان طراحی و مدیریت مرکز تکنولوژی اصفهان “UCF” را نام برد. دکتر خزانه پس از انقلاب به مدت ۱۳سال به فرانسه رفت و در آنجا به عضویت کمیسیون انرژی هسته‌ای فرانسه در‌آمد. دکتر رضا خزانه از سال ۱۳۷۰ به دعوت دکتر رضا امراللهی رئیس اسبق سازمان انرژی اتمی مجددا به ایران بازگشت و به مدت ۱۰ سال مشاور این سازمان بود. ایشان علاوه بر اینکه مولف اولین فرهنگ نامه علوم و تکنولوژی هسته‌ای در کشور است، کتاب‌های بسیاری در زمینه علوم هسته‌ای به ویژه نیروگاه‌ها به چاپ رسانده است.
روزنامه جمهوری اسلامی در گفتگویی که با دکتر خزانه انجام داده،از فعالیتها و نظرات کارشناسی ایشان درباره صنعت هسته‌ای کشور پرسش کرده که در پی می‌آید.
دکتر رضا خزانه مشاور رئیس اسبق سازمان انرژی اتمی خودش را اینگونه معرفی میکند: متولد ۱۳۱۳ هستم. برای تحصیلات دانشگاهی دو سالی را در فرانسه بودم و بعد از آن به آلمان رفتم. در آنجا باید یکسال کارآموزی میکردیم. تا فوق لیسانس و دکترا در آنجا بودم. سال ۱۳۳۴ به ایران برگشتم و چهارسالی را در شرکت زیمنس مشغول به کار بودم. از سال ۱۳۴۶ تا ۱۳۴۸ هم در وزارت آب و برق مشغول به کار شدم.بعد از آن تصمیم گرفتم برای مهندسی انرژی هسته‌ای به آمریکا بروم و تحصیل کنم، پنج سال در آمریکا بودم. مدرک دکترا گرفتم و به ایران برگشتم. سال ۱۳۵۳ وقتی به ایران برگشتم سازمان انرژی اتمی ایران تاسیس شده بود و در آنجا شروع به کار کردم.
وی ادامه داد: در آن زمان به دنبال مرکز تکنولوژی هسته‌ای جدید میگشتیم. چون در مرکز اتمی تهران از قدیم یک راکتور وجود داشت، اما میخواستیم به سمت تکنولوژی‌های پیشرفته‌تر برویم. آن موقع با فرانسوی‌ها همکاری داشتیم. آنها گروهی را فرستادند اطراف اصفهان و شیراز، دنبال سایتی میگشتیم برای مرکز جدید و بالاخره مرکز جدیدی در شرق اصفهان پیدا کردیم که الان هم مرکز تکنولوژی هسته‌ای اصفهان است.
دکتر خزانه گفت: در آنجا شروع به کار تاسیسات کردیم. انقلاب اسلامی که سال ۵۷ پیروز شد در آن موقع فقط کارهای مقدماتی را انجام داده بودیم و مرکز کامل ساخته نشده بود.
وی با بیان اینکه مدتی بعد از انقلاب به فرانسه رفته و هفت سال در یک نیروگاه هسته‌ای کار کردم، به نحوه بازگشت مجدد به ایران اشاره کرد و گفت:زمانی دکتر امراللهی رئیس سابق سازمان انرزی اتمی به فرانسه آمد و از من دعوت کرد تا به ایران برگردم. سال ۱۳۷۰ به کشور بازگشتم و تا ۱۳۸۰ مشغول به کار بودم و بعد از آن دوره بازنشستگی‌ام شروع شد.
مشاور رئیس اسبق سازمان انرژی اتمی در پاسخ به سوال خبرنگار ما درخصوص وضعیت صنعت هسته‌ای ایران گفت: در این سالها پیشرفت خوبی داشتیم و میتوانم بگویم که در سطح جهانی کار میکنیم. اما در سطح امکانات و غنی سازی اورانیوم در قم و چندجای دیگر که اروپایی‌ها بسیار دنبال این مکان‌ها بودند که نکند ایران به طرف سلاح هسته‌ای برود کنترل شد.
دکتر خزانه ادامه داد: مرکز اصفهان که قبلا در آن مشغول بودم درحال حاضر پیشرفت خوبی کرده است. اما تا به حال خودمان راکتوری نساختیم. راکتوری که در مرکز اتمی امیرآباد وجود دارد آمریکایی‌ها به ما دادند. راکتور دیگری هم که در اصفهان وجود دارد از چینی‌ها گرفتیم. هنوز به تکنولوژی که بتوانیم راکتور بسازیم نرسیدیم. اما در تکنولوژی‌های مختلف نظیر استفاده از رادیومیکروب‌ها در کشاورزی و رادیو ایزوتوپها در پزشکی پیشرفت داشتیم. درحال حاضر با استفاده از صنعت هسته‌ای میتوانیم برای درمان برخی بیماریها و همچنین در کشاورزی و صنعت از آنها استفاده کنیم. به هر صورت این پایه‌ها ایجاد شده است.
وی درباره حضور دانشمندان در صنعت هسته‌ای کشور هم گفت: فکر میکنم به اندازه کافی افراد با تجربه و تحصیلکرده داریم که بتوانند مسیر پیشرفت هسته‌ای را در کشور ادامه بدهند. البته اگر قصد ساخت نیروگاه را داشته باشیم توانش را نداریم. در دنیا سه یا چهار کشور از جمله فرانسه، آمریکا، انگلیس، روسیه وچین هستند که توان این کار را دارند. ما در حدی که بتوانیم نیازهای مورد نظر خودمان را برطرف کنیم در کشور امکانات داریم.
مشاور رئیس اسبق سازمان انرژی اتمی درباره استفاده‌های دیگری که از انرژی هسته‌ای در دنیا میشود هم گفت: انرژی هسته‌ای برای استفاده در صنعت، مصارف کشاورزی و پزشکی در سطح گستردهای کاربرد دارد.اما در کشور ما بصورت محدودتر و در سطح تامین نیازهای خودمان استفاده میشود.البته ایران در خاورمیانه به اندازه کافی پیشرفته است هرچند که پاکستان و ترکیه از ما جلوتر هستند.
دکتر خزانه افزود: جمهوری اسلامی هم میتواند مثل هند و پاکستان که بمب هسته‌ای دارند بمب هسته‌ای تولید کند، اما به دلیل ملاحظات سیاسی این کار را نمیکند.
وی درخصوص رفتارهای آژانس بیناللمی انرژی هسته‌ای با کشورهایی مانند ایران هم گفت: انرژی هسته‌ای بعد از جنگ جهانی دوم دو خط توسعه پیدا کرد. یکی از آنها به طرف توسعه نظامی یا ساخت بمب هسته‌ای و دیگری به سمت غیرنظامی رفت. همیشه به کشورهایی مثل ایران مظنون بودند که به طرف بمب اتمی نرود. غنی سازی‌های ایران که تا حد زیادی جلو رفت سروصدای زیادی کرد و بسیاری از کشورها تلاش کردند که جلوی ایران را بگیرند و ایران هم برای ملاحظات سیاسی این کار را متوقف کرد. اما این بدگمانی‌ها همیشه در انرژی هسته‌ای بوده بخصوص درباره کشورهای خاورمیانه و همچنین کره شمالی.
مشاور رئیس اسبق سازمان انرژی اتمی اضافه کرد: درحال حاضر ایران یک نیروگاه اتمی ۱۰۰۰ مگاواتی در بوشهر دارد که روس‌ها ساختند. قرار بود قبل از انقلاب آنجا پیشرفته‌تر باشد و نیروگاه‌های بیشتری ساخته شود. همچنین قرار بود در نیروگاه اصفهان هم فرانسوی‌ها بیایند و پیشفرته‌تر شود. اما بعد از انقلاب ما بیشتر به روس‌ها وابسته شدیم. خودمان به تنهایی نمیتوانیم نیروگاه بسازیم و باید از کشورهای دیگر کمک بگیریم. روس‌ها آمدند و یک نیروگاه ۱۰۰۰ مگاواتی در بوشهر ساختند که الان کار میکند و در فرآوری تکنولوژی هم در اندازه نیاز خودمان کار میکند. من در زمانی که در سازمان انرژی اتمی امیرآباد کار میکردم و آنجا انواع آزمایشگاه‌ها، در زمینه بهره‌برداری از راکتور در شیمی و رشته‌های مربوط به انرژی هسته‌ای میشود کار میکردند و کارشان هم خوب بود.
وی درباره تعامل سازمان انرژی اتمی ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هم گفت: آژانس همیشه از طرف کشورهای غربی به ایران فشار میاورد که نکند به سمت بمب هسته‌ای برود. اگر روزی اطمینان صد درصد پیدا کنند که ایران به دنبال بمب هسته‌ای نخواهد رفت، از نظر تکنولوژی مشکلی نخواهیم داشت.ما در کشورمان به اندازه کافی افراد متخصص داریم که در صنعت هسته‌ای کار کنند. درحال حاضر بخاطر اینکه برای فارغالتحصیلان این رشته کاری وجود ندارد از ایران مهاجرت میکنند. اما بخاطر مسائل بمب هسته‌ای همیشه بازدارنده بوده است.
مشاور رئیس اسبق سازمان انرژی اتمی ادامه داد: وظیفه آژانس انرژی اتمی این است که تحقیق و بررسی کند و نمیتواند تحکمی بکند. اخیرا آژانس به ایران آمد و مذاکراتی هم با آن انجام، ولی آژانس همیشه از ما طلبکار است و احساس میکند ما چیزی را از آنها مخفی میکنیم. البته آژانس در تمام کشورهای بزرگ دنیا تمام اطلاعات را دارد تا بتواند نظارتی بکند. اما از ایران مطمئن نیست. خواسته آژانس این است که از وضعیت انرژی هسته‌ای در تمام کشورها بخصوص کشورهایی که قصد دارند از هردو خط انرژی اتمی استفاده بکنند اطلاعات کافی داشته باشد.
دکتر خزانه در پاسخ این سوال که چرا آژانس انرژی اتمی این همه حساسیت در ایران دارد گفت: این حساسیت‌ها بخاطر منطقه و وضعیت خاورمیانه است. اگر ایران بخواهد بمب هسته‌ای داشته باشد، دیگر کشورها هم چنین چیزی را میخواهند.
وی در پاسخ به این سوال که آیا امکان به روزرسانی راکتورهای موجود در کشور وجود دارد یا خیر گفت: اگر آژانس انرژی اتمی مطمئن باشد که ایران قصد ساختن بمب ندارد مشکلی نیست و می‌توان این کار را کرد اما چون مظنون هستیم برای این کار مشکل داریم، اما کشورهای اروپایی مشکلی ندارند.
خزانه در مورد اینکه آیا سنگ اندازی‌های آژانس انرژی اتمی بین‌المللی جلوی پای ایران بخاطر فشار آمریکاست،گفت: نمیتوان گفت که آژانس دست آمریکا است. چون ایران درحال حاضر از نظر آژانس مظنون است و به گفته آنان ممکن است به طرف بمب هسته‌ای برود حساسیت بیشتری دارند.
وی همچنین در خصوص برجام و تحریم‌هایی که بخاطر مسائل هسته‌ای وجود دارد گفت: مذاکراتی که در وین بین ایران و کشورهای غربی از چند سال پیش به جریان افتاد هنوز نتیجه نداده است. آمریکا هم اخیرا مذاکراتی را با ایران شروع کرد که بعدش جنگ اوکراین شروع شد و ایران را پشتیبان این جنگ معرفی کردند. این ماجرا باعث شد تا مذاکرات بهم بخورد.
مشاور رئیس اسبق سازمان انرژی اتمی افزود: اگر ایران یک سیاست شفاف و روشن داشته باشد و ثابت کند که به دنبال بمب هسته‌ای نیست مذاکرات رویه دیگری پیدا میکند. در واقع جمهوری اسلامی همیشه مظنون بوده است. قبل از انقلاب چنین مشکلی وجود نداشت و روابط خوبی داشتیم.
دکتر خزانه با بیان اینکه مسئولین ایرانی بارها اعلام کرده‌اند که قصد دسترسی به بمب هسته‌ای ندارند اضافه کرد: در عین حالی که این سخنان مطرح شد غنی سازی را ادامه دادیم. مثلا در فوردو به صورت مخفی این کار شکل گرفت. حدود ۱۰- ۱۵ سال پیش این را کشف کردند که در نزدیکی قم در دل کوه غنی سازی میشود. بعدهم گفتند که در نزدیکی یزد و نطنز غنی سازی انجام میشود. اگر جمهوری اسلامی سعی کند شفافیت داشته باشد نباید مشکلی باشد.
وی افزود: بخاطر اینکه موقعیت سیاسی ایران در دنیا علیه غرب بوده و هست و الان هم که ایران با روسیه متحد شده است، طبیعتا کشورهای غربی هم جلوی پای ایران سنگ میاندازند. اگر ما به طرف روسیه برویم، غربی‌ها با ما به مشکل میخورند. قبل از انقلاب در کمپ غرب بودیم و بعد از انقلاب در کمپ شرق قرار گرفتیم. به همین دلیل مشکلاتی به وجود آمده است.
مشاور رئیس اسبق سازمان انرژی اتمی درخصوص اینکه آیا تکنولوژی هسته‌ای روسیه از آمریکا جلوتر است یا خیر گفت: جلوتر نیستند، اما هردو کشور از نظر بمب هسته‌ای آنقدر دارند که دنیا را نابود کنند. روس‌ها از نظر تکنولوژی نیروگاهی از آمریکا عقب‌تر هستند. اگر تکنولوژی هسته‌ای قبل از انقلاب توسط آلمان در ایران پیاده میشد جلوتر از روس‌ها بود. البته به این معنی نیست که در هسته‌ای کارآمد نباشند، الان در روسیه نیروگاه‌های زیادی مشغول هستند. اما تکنولوژی داریم تا تکنولوژی!
خزانه درباره اینکه اسرائیل بمب هسته‌ای دارد اما تاکید میکنند ایران غنی سازی را در اندازه محدودی انجام بدهد هم گفت: این مشکل تا اندازهای بخاطر فشار اسرائیل است و روابط این دو کشور از نظر آمریکا و اروپا مسئله بزرگی است. اگر ایران و اسرائیل با یکدیگر مسئلهای نداشتند اوضاع نسبت به امروز خیلی فرق میکرد. اما به دلیل اینکه ایران از فلسطین حمایت میکند و مخالف وجود اسرائیل است غرب موضع مخالف گرفته است. کشورهای عرب هم از اسرائیل خوششان نمی‌آید ولی حرفی نمیزنند و کاری نمیکنند اما ایران در این خصوص سیاست شفاف و فعالی دارد و این، کار را دشوار میکند. چارهای نیست و باید محدودیت هارا قبول کرد.
مشاور رئیس اسبق سازمان انرژی اتمی درباره تدریس رشته انرژی اتمی در کشور هم گفت: برای این کار اساتید خوبی داریم. سازمان انرژی اتمی از لحاظ کادری قوی است و در همه رشته‌هایی که به انرژی اتمی مربوط میشود کار میکند.
خزانه اضافه کرد: ایران برای ساخت نیروگاه چند مشکل دارد، اولین آن دسترسی به آب است. داخل کشور هیچ رودخانهای مثل کارون نیست که بتواند آب مورد نیاز نیروگاه اتمی را تامین کند. بنابراین قبل از انقلاب یک کمپانی فرانسوی در جنوب اهواز نیروگاه ساخت. مشکل بعدی مربوط به زلزله است. ایران یک کشور زلزله خیز است و نیروگاه اتمی حساس است و ممکن است حادثهای مثل چرنوبیل رخ بدهد. این دومساله بازدارنده هستند. وگرنه می‌توان پیشرفت کرد. منتهی چون با کشورهای غربی مساله داریم فرانسه و آمریکا در ایران نیروگاه اتمی نمیسازند و به سمت روسیه رفتیم.
وی ادامه داد: فعلا ما یک نیروگاه ۱۰۰۰ مگاواتی داریم که تنها نیروگاه ما است. قبل از انقلاب صحبت از نیروگاه‌های ۷۰۰۰ و ۸۰۰۰ مگاواتی بود و با شرکت‌های فرانسوی و آلمانی در تماس بودند اما بهم خورد و الان فقط نیروگاه ۱۰۰۰ مگاواتی روسیه هست.
مشاور رئیس اسبق سازمان انرژی اتمی اضافه کرد: کشورهایی به دنبال اتم میروند که منابع گازی و نفتی ندارند مثل فرانسه. درحال حاضر ۷۰ درصد انرژی فرانسه از طریق نیروگاه اتمی تامین میشود. در ایران ۵ تا ۱۰ درصد برق را تامین میکند. مشکل دیگری که برای کشور ما دارد عمق کم دریاهای جنوب کشور است. اما دریای خزر عمق زیادی دارد.
دکتر خزانه افزود: من فکر میکنم ایران بخاطر منابع نفتی و گازی که دارد خیلی نیازی به انرژی اتمی ندارد. از نظر تکنولوژی سود دارد اما با توجه به کم آبی و زلزله خیزی ایران خیلی نیازی به انرژی اتمی ندارد. شاید در بلند مدت نیاز باشد تا از انرژی اتمی استفاده کنیم. در هر صورت برای نیروگاه اتمی نیازمند کشورهای دیگر هستیم.