مقالات آموزشی / کارنامه :سال‌ها قبل مدارس غیردولتی وجود نداشتند، تمام بچه‌ها کنار هم در مدارس دولتی مشغول به تحصیل شده و همه در یک سطح تحصیلی در کنکور با یکدیگر به رقابت می‌پرداختند اما در سال ۱۳۶۷ طرح تشکیل مدارس غیرانتفاعی “با استدلال عدم توانایی دولت در جذب دانش‌آموزان برای تحصیل رایگان” به تصویب رسید و از سال ۱۳۶۸ اولین مدارس غیرانتفاعی فعالیت خودشان را آغاز کردند. تصور تدریس بهتر در این مدارس از همان سال های ابتدایی در افکار عمومی جا افتاد. اما واقعا این طور است و در مدارس دولتی خبری از پیگیری درسی و پرورش نخبه ها و دانش آموزان مستعد نیست؟
ایرنا / در ابتدای تأسیس مدارس غیرانتفاعی، تنها قشر مرفه جامعه فرزندانشان را در این مدارس ثبت‌نام می‌کردند اما مهاجرت فرزندان خانواده‌های متمکن به مدارس غیردولتی منجر به کاهش بار مالی آموزش‌وپرورش شد؛ از طرف دیگر، روزبه‌روز تعداد مدارس غیرانتفاعی در شهرهای بزرگ بیشتر شد تا جایی که این روزها نه‌تنها قشر مرفه بلکه قشر متوسط هم اصرار به ثبت‌نام فرزندشان در مدارس غیرانتفاعی دارند. باوجود تمایل خانواده‌ها به مدارس غیردولتی اما محمدرضا نیک نژاد، کارشناس حوزه آموزش، پژوهشگر و مترجم در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنازندگی به بررسی عملکرد مدارس غیرانتفاعی می‌پردازد و حقایقی را درباره این مدارس برملا می‌کند.
دلیل اصرار اولیا به ثبت‌نام فرزندشان در مدارس غیردولتی
نیک نژاد بابیان اینکه تداوم سرمایه‌گذاری ضعیف دولت در مدارس دولتی باعث کیفیت پایین آموزش در این مدارس شده است، می‌گوید: «دریکی- دو دهه اخیر، صرفه‌جویی‌های مسئولین درزمینهٔ آموزش‌وپرورش و تعارض منافع برخی از مسئولین، باعث شده اقدامات و مصوبات حتی در بالاترین سطح تصمیم‌گیری در آموزش‌وپرورش و شورای عالی انقلاب فرهنگی تحت تأثیر منافع ثانویه قرار گیرد یا به عبارتی، وظایف و اهداف این سازمان‌ها در یک جایگاه مشخص دولتی با سایر منافع آنها در تعارض قرار گیرند.»
وی ادامه می‌دهد: «گاهی به‌عمد مدارس دولتی ضعیف نگه‌داشته می‌شود و رسانه‌ها با تبلیغات گسترده این مدارس را ناکارآمد نشان می‌دهند. به هر ترتیب، این از عواملی است که متأسفانه باعث گمراهی خانواده‌ها شده و خانواده‌هایی که از وضع مالی خوبی برخوردارند ترجیح می‌دهند فرزندشان را در مدارس غیردولتی ثبت‌نام کنند.»
به گفته نیک نژاد، سرمایه‌گذاری ضعیف دولت، تعارض منافع و ضعیف نشان دادن مدارس دولتی از عوامل مهمی است که باعث شده مدارس دولتی در سطح جامعه ضعیف دانسته شود و مدارس غیردولتی برخلاف آن چیزی که واقعاً وجود دارد، قوی نشان داده شود تا خانواده‌ها را جذب این مدارس کنند.
تعطیلی ۷۳۸ مدرسه غیردولتی به دلیل تخلف
این کارشناس حوزه آموزش می‌گوید: «در سال تحصیلی جدید حدود ۷۳۸ مدرسه غیردولتی به دلیل تخلف و استاندارد نبودن فضای آموزشی تعطیل شدند.» او به‌عنوان کسی که سابقه تدریس در مدارس غیردولتی را دارد، می‌گوید: «مدارس غیردولتی “برند” که ازنظر آموزشی و قبولی کنکور شاخص هستند، شاید کمتر از ۱۰ درصد را تشکیل دهند؛ ۹۰ درصد مدارس غیردولتی ازلحاظ آموزشی گاهی حتی از مدارس دولتی هم ضعیف‌تر هستند.»
جذابیت مدارس غیردولتی به دلیل تعداد کم دانش‌آموزان
نیک نژاد می‌گوید یکی از مزایای مدارس غیردولتی تعداد کم‌دانش آموزان کلاس است: «اگرچه کیفیت آموزش در بسیاری از مدارس غیردولتی جای تأمل دارد اما زمانی که تعداد دانش آموزان کلاس از حد استاندارد (۲۰) فراتر می‌رود، خانواده‌هایی که از تمکن مالی برخوردارند برای دستیابی به حداقل کیفیت آموزش ترجیح می‌دهند فرزندشان را در مدارس غیردولتی ثبت‌نام کنند چون مسلماً هرچقدر تراکم کلاس کمتر باشد، میزان رسیدگی و پایش آموزشی و پرورشی افزایش پیدا می‌کند اما این مسئله در مدارس دولتی برعکس است و گاهی در این مدارس تعداد دانش آموزان به ۴۵ نفر هم می‌رسد و این به کیفیت آموزشی لطمه وارد می‌کند.»
این کارشناس آموزش ادامه می‌دهد: «برخی از مدارس غیردولتی با رسیدگی، گزارش، پایش دانش آموزان و مشارکت خانواده‌ها در ظاهر سعی می‌کنند خانواده‌ها را راضی نگه‌دارند اما در عمل این اتفاق نمی‌افتد.»
در مدارس غیردولتی به کارنامه‌ها اعتماد نکنید
به گفته این کارشناس آموزش ، بسیاری از مدارس غیردولتی غیر برند برای جذب خانواده و دانش‌آموزان کارنامه‌هایی می‌سازند که با واقعیت متفاوت است و خانواده‌ها نباید به این کارنامه‌ها اعتماد کنند. چند سال پیش رئیس ارزشیابی وزارتخانه آموزش‌وپرورش در دولت دوازدهم اظهار کرد که میانگین معدل نمره امتحانات نهایی مدارس غیردولتی از دولتی‌ها هم پایین‌تر است. این پژوهشگر می‌گوید: «من در چند مدرسه غیردولتی شاهد بودم که برای دانش‌آموزان دو کارنامه صادر می‌کنند؛ یک کارنامه واقعی که برای خط‌ونشان کشیدن برای دانش‌آموز استفاده می‌کنند و یک کارنامه غیرواقعی را هم تحویل اداره می‌دهند تا در ظاهر برند خودشان را حفظ کنند.»
مدارس دولتی به واقعیت جامعه نزدیک‌تر است
نیک نژاد می‌گوید مدارس غیردولتی به لحاظ اجتماعی، فرهنگی و فردی نشانگر گستردگی واقعی در جامعه نیستند: «واقعیت جامعه ما آن چیزی است که در مدارس دولتی شاهد آن هستیم یعنی بچه‌ها در اقشار مختلف به لحاظ فرهنگی، اقتصادی و اعتقادی در کنار هم قرار می‌گیرند و این دسته از دانش آموزان آمادگی بیشتری برای حضور در جامعه پیدا می‌کنند چون در فضای واقعی‌تری درس می‌خوانند اما در مدارس غیردولتی چون بچه‌ها در سطح طبقاتی و اغلب اعتقادی مشابهی قرار دارند، تصورشان این است که در فضای جامعه هم مانند فضای مدرسه همه طرز فکر یکسانی دارند و این می تواند آنها را در تعامل اجتماعی با افراد مختلف دچار مشکل کند.»
تحصیل در مدرسه غیردولتی ملاک قبولی کنکور نیست
طبق روال سال‌های گذشته، امسال هم سهم ناچیز مدارس دولتی در بین نفرات برتر کنکور قابل پیش‌بینی بود؛ چنانچه بر اساس فهرست منتشرشده تنها یک نفر از رتبه‌های برتر کنکور از مدرسه دولتی بود اما این به معنای آن نیست که عمده قبول‌شدگان در کنکور سراسری از مدارس غیردولتی هستند. نیک نژاد دراین‌باره می‌گوید: «در کنکور ۱۴۰۰، از بین ۳۰ نفر رتبه برتر گروه‌های تجربی، ریاضی و انسانی، ۲۰ نفر دانش آموزان مدارس سمپاد، ۵ دانش‌آموز از مدارس غیردولتی و سه دانش‌آموز از مدارس نمونه دولتی بودند اما نتیجه قبولی کنکور در این مدارس نسبت به دولتی طبیعی است چون مدارس تیزهوشان و سمپاد و مدارس غیردولتی برند، با گزینش سنگ بنای قبولی در کنکور را رقم می‌زنند.»
او ادامه می‌دهد: «این مدارس با گزینش به‌نوعی دانش آموزان کشور را گلچین کرده و با گرفتن آزمون‌های متعدد قبولی آنها در کنکور را تضمین می‌کنند اما مدارس دولتی مجبورند بنا بر منطقه آموزشی تحت پوشش مدرسه، دانش آموزان را ثبت‌نام کنند و این دانش آموزان با پیش‌زمینه‌های فرهنگی، اجتماعی، خانوادگی واقتصادی مختلف در کنار هم قرار می‌گیرند.»
این کارشناس با اشاره به ناکارآمدی دولت‌ها در سیستم آموزشی می‌گوید: «طبق اصل ۳۰ قانون اساسی، دولت موظف است وسایل آموزش‌وپرورش رایگان را برای همه ملت تا پایان دوره متوسطه فراهم سازد؛ این درحالی است که نزدیک به ۸۰ درصد مدارس دولتی، جزو ناکارآمدترین بخش آموزشی کشور هستند که این امر در تناقض با اصل ۳۰ قانون اساسی و وظیفه دولت در عرصه مهم آموزش است.»
مهم‌ترین راهکار برای برقراری عدالت آموزشی در کشور
سیاست‌گذاری‌های نادرست آموزشی و تمرکز امکانات و کیفیت آموزشی در مدارس خاص و غیردولتی باعث شده تا این روزها افکار عمومی جامعه از مسئولان و قانون‌گذاران “عدالت آموزشی” را مطالبه کنند. نیک نژاد بهترین راهکار عدالت آموزشی در ایران را الگو قرار دادن کشورهای موفق در این مسیر دانست و افزود: «ژاپن به عنوان کشوری که تأکید بر عدالت آموزشی دارد، توانست با بهره‌برداری از تجربه کشورهای مختلف در بین ۳۵ کشور ثروتمند جهان در مقام نخست برقراری عدالت آموزشی قرار گیرد. در این کشور تقریباً نزدیک به ۳.۵ درصد مدارس خصوصی وجود دارد و تا ۹ سال اول تمام دانش آموزان در مدارس دولتی تحصیل می‌کنند.»
او ادامه می دهد:« ۳.۵ درصدی که در مدارس خصوصی ژاپن درس می‌خوانند، دانش‌آموزانی هستند که یا گرایش‌های مذهبی متفاوت یا نیازمندی‌های خاصی دارند که البته هزینه تحصیل در این مدارس خصوصی هم توسط خانواده‌ها تأمین نمی‌شود بلکه از طریق دولت پرداخت می‌شود.»
نیک نژاد بابیان اینکه یکی از مهم‌ترین پایه‌های برقراری عدالت آموزشی در کشور توجه دولت به مدارس دولتی است، می‌گوید: «دولت باید پای بخش خصوصی را از مقطع تحصیلی دبستان یا مثل ژاپن تا ۹ سال اول یا مثل فنلاند در کل دوره آموزشی قطع کند و کیفیت آموزشی را افزایش دهد.»
این کارشناس آموزش تأکید می‌کند: «اصل ۳۰ قانون اساسی، قانون بسیار پیشرویی است و در کشورهای مختلف با رایگان کردن سیستم آموزشی در تلاش‌اند تا اجازه ندهند تفاوت‌های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و مذهبی مانع رشد دانش آموزان شود.»
نیک نژاد می‌گوید: «برخی معتقدند که حذف مدارس غیردولتی به آزادی‌های شهروندی آسیب می‌رساند اما مسئولان باید به این امر توجه کنند که بین اینکه به خانواده‌ها حق انتخاب داده شود و اینکه خانواده‌ها را مجبور کنند تا بنا بر شرایط موجود در مدارس دولتی به سمت مدارس غیردولتی جذب شوند، تفاوت وجود دارد.»
ظاهربین نباشید
به گفته نیک نژاد، غیرانتفاعی بودن یک مدرسه دلیلی بر موفقیت سیستم آموزشی و پرورشی آن مدرسه نیست؛ همچنین تعداد زیاد دانش آموزان دلیلی بر ضعف سیستم آموزشی یک مدرسه دولتی به‌حساب نمی‌آید. والدین توجه کنند که مدارس دولتی و غیردولتی ازنظر سیستم پرورشی (رشد فردی و مهارت افزایی) چندان باهم تفاوت ندارند چون مدارس غیردولتی و تیزهوشان تمام انرژی را صرف کامیابی‌های آموزشی می‌کنند و مدارس دولتی هم که برای تقویت سیستم پرورشی بودجه کافی را ندارند. بنابراین، تمام دانش آموزان ازنظر پرورشی دارای کاستی‌هایی هستند.
نیک نژاد می‌گوید عموماً تمرکز خانواده‌ها بر بخش آموزشی مدارس است که مدارس چه دولتی و چه غیردولتی باید شناخته‌شده باشند: «خانواده‌ها باید برون داده‌های واقعی مدارس به‌خصوص مدارس غیردولتی را مورد بررسی قرار دهند و نباید به کارنامه‌ها و گفته‌های مدیران مدرسه توجه کنند چون اغلب مدیران مدارس غیردولتی از قدرت بالایی در اقناع خانواده‌ها برای ثبت‌نام فرزندشان برخوردارند.» / هدی‌سادات پاک‌نهاد