سیره امام خمینی (س) و سبک زندگی ایشان در تمامی جهات انسانی منحصر به فرد و بی نظیر است، تا آنجا که می توان با حرکت در مسیر مکتب ایشان جهشی عظیم در زندگی ایجاد کرد.
سبک زندگی و سیره امام خمینی (س)
سبک زندگی امام خمینی (س) به عنوان یکی از تاثیرگذارترین رهبران سیاسی و اجتماعی در قرن اخیر منحصر به فرد محسوب می شود. او در زندگی شخصی خود فردی سرشار از مهر و عطوفت بود و در عین حال در برابر استکبار و ظلم نماد مقاومت و ایستادگی بود. بسیاری از همراهان و نزدیکان امام خمینی را جمع اضداد می‌دانستند، عارفی که عرفانش را در قالب اشعار می آورد و در عین حال سیاستمداری عادل و مدبر که کشتی نجات مردم سرزمینش بود. لحظه لحظه ی زندگی این بزرگ مرد تاریخ آمیخته به درس هایی است که می تواند برای همگان آموزنده باشد. در این مقاله تلاش کرده ایم به گوشه ای از نکات برگرفته از سیره و سبک زندگی ایشان اشاره ای کنیم. علاقه مندان می توانند برای آشنایی با شیوه زندگی امام خمینی وجوه شخصیتی ایشان به مقاله شخصیت امام خمینی (س) | ویژگی‌های فردی و عوامل مؤثر بر شکل گیری شخصیت که پیشتر در جماران منتشر شده است مراجعه کنند.
سبک زندگی امام خمینی چگونه بود؟
امام خمینی (س) نه تنها رهبر سیاسی توانمندی بود و پشتوانه معنوی نظام محسوب می شد، بلکه در طول حیات مبارکش و پس از آن در تمام ابعاد انسانی الگویی شایسته برای تمام افراد بود. همان طور که رهبر معظم انقلاب آیت الله خامنه ای در بخشی از سخنرانی خود در سال ۱۳۷۸ فرمودند: امام عزیز ما – آن کسی که نه فقط ملت ایران، بلکه بسیاری از ملت‌های دیگر دلهای شان به یاد او می‌تپد و سخنان و آموزش‌ها و سیره عملی او برای آن‌ها درس است – یک انسان نمونه برای همه قشر‌ها بود»
به طور کلی امام خمینی تأکید بسیاری بر تحقق سبک زندگی اسلامی داشت و پیوند میان ویژگی‌های رفتاری در زندگی شخصی و زندگی سیاسی را بسیار با اهمیت می دانست. به عنوان مثل یکی از ویژگی های امام خمینی که نقش پررنگی در سیره عملی ایشان داشت تقوا بود. امام در تمام شرایط از آلوده شدن به گناهان ریز و درشت جلوگیری می‌کرد، به عنوان مثال کسی جرأت این را نداشت که در حضور ایشان غیبت کند یا حرف ناروایی را به کسی نسبت دهد. ایشان علاوه بر تقوا در مسائل شخصی، در مسائل عمومی و سیاسی نیز پرهیزکار بود، به عنوان مثال هیچگاه نسبت به دشمنان خود قضاوت ناروا نمی کرد مبادا این موضوع باعث شود که در حق دشمنان ظلمی کند.
کلیه رفتارها و سیره عملی امام خمینی به نحوی بود که میان زندگی شخصی و اجتماعی تعادل ایجاد شود. به عبارت دیگر، ایشان سعادت دنیوی و اخروی افراد را در عمل به تکالیف فردی و اجتماعی می دانست و از همین رو نه تنها در سخنان گهربارش مهمترین شاخص های سبک زندگی اسلامی را بازگو می کرد بلکه در سیره عملی، اجتماعی و سیاسی خود نیز الگویی برای اطرافیان و نزدیکان بود.
در همین راستا در مطلب پیش رو به طور مختصر به مهمترین شاخص های سبک زندگی امام خمینی در زمینه زندگی فردی و خانوادگی و همچنین سبک زندگی سیاسی و اجتماعی می پردازیم.
سبک زندگی اجتماعی امام خمینی (س)
شیوه زندگی امام خمینی (س) در تمام وجوه بر مبنای اصول دین اسلام قرار گرفته، و سبک زندگی اجتماعی ایشان نیز از این قاعده مستثنی نیست، از جمله اصولی که رعایت آن به وضوح در زندگی ایشان به چشم میخورد رعایت قانون است، که حتی در دوران اقامت در نوفل لوشاتو و علی رغم غیردینی بودن قوانین آن کشور، امام خمینی (س) این باور خود را زیر پا نگذاشتند.
احترام به قانون در سیره عملی امام خمینی (س)
امام خمینی (س) به طور جدی مردم را از بی نظمی و هرج و مرج برحذر می داشت و بر اجرای قانون اساسی بسیار تاکید داشت. این امر را می توان در پاسخ ایشان به بسیاری از استفتائات مشاهده کرد که مکرر در پاسخ به سوال های مربوط به درخواست اجازه تصرف در زمین و … می فرمود: «طبق مقررات جمهوری اسلامی»
تقید ایشان به رعایت قانون را می توان هنگام اقامت ایشان در پاریس نیز مشاهده کرد. زمانی که امام در پاریس حضور داشت دوستانشان گوسفندی تهیه کرده بودند و به حیاط خانه اجاره ای امام آورده بودند تا هم قربانی شود، و هم گوشت حلال و با ذبح اسلامی فراهم شود، اما پس از ذبح امام از غذایی که با گوشت آن گوسفند تهیه شده بود استفاده نکرد، و علت آن را این گونه بیان کرد: «شما بر خلاف قانون فرانسه رفتار کردید، طبق قانون فرانسه برای حفظ بهداشت محیط زیست نباید گوسفند را در اینجا ذبح نمود، چرا بر خلاف قانون رفتار نمودید؟»
این نحوه رفتار ایشان حتی در موارد جزئی تر نیز دیده میشد، مثلا نقل شده است که امام به خدمتکار منزلشان به نام سیدمرتضی می گوید: «شنیده ام که وقتی در صف نان می ایستی می گویند این خدمتکار آقاست و تو را جلو می برند و بی نوبت نان می دهند، این کار را نکن، تو هم مانند سایر مردم در صف بایست، خوب نیست که از این خانه کسی برای خرید بیرون رود و بی نوبت خرید کند.»
احترام به رعایت حقوق سایرین
حضرت امام همیشه پایبند به رعایت حقوق دیگران به ویژه همسایگان بود، و دیگران را نیز به این امر توصیه می کرد. این نگاه ایشان در ارتباط با همسایگان در زمان اقامت در نوفل لوشاتو نیز بروز پیدا کرد.
علی رغم آن که ایشان مقید به رعایت حقوق همسایگان و نیز قانون فرانسه بود، و در طول اقامتش هیچ شکایتی از ناحیه همسایه ها از ایشان صورت نگرفته بود، اما از آن جا که روستای نوفل لوشاتو گنجایش حجم رفت و آمد خبرنگاران و شخصیت های جهانی را نداشت، و این امر تا حدودی موجب برهم خوردن آسایش ساکنین شده بود، بارها از آنان عذرخواهی کرد. همچنین در روزهای پایانی اقامت که قصد ترک آن جا را داشتند برای اهالی روستا هدیه فرستاد و از این که برایشان مزاحمت ایجاد شده است، عذرخواهی کرد. این موضوع در خاطرات شهید مهدی عراقی نقل شده است. (دیدار در نوفل لوشاتو نوشته فرامرز شعاع حسینی_صفحه ۲۴۵)
احترام به حق حضور زنان در اجتماع
حضرت امام برخلاف اعتقاد بسیاری از شخصیت های هم عصر خودشان به جد معتقد به ضرورت حضور بانوان در اجتماع بودند، و در موارد متعددی نه تنها این حق را به رسمیت شناختند بلکه با تمام توان به دفاع از آن برخواستند، به طور مثال در خاطرات مرحوم خانم مرضیه حدیدچی از مبارزان فعال دوران انقلاب و از اعضای هیئت اعزامی به شوروی در دی‌ماه سال ۱۳۶۷ برای ابلاغ پیام امام خمینی (س) به گورباچف آمده است: «در فرانسه که عده‌ای دانشجوی دختر و پسر از کشورهای مختلف آمده‌بودند تا امام را زیارت کنند، مردها جلو نشسته‌بودند و خانم‌ها پشت سرشان.
وقتی امام می‌خواستند تشریف ببرند، خانم‌ها به ایشان گفتند آقایان جلو نشسته‌بودند و ما نتوانستیم سؤالاتمان را طرح کنیم. امام به اتاق عقبی رفتند و فرمودند: «من چند دقیقه اینجا می‌نشینم تا شماها بیایید و سؤالاتتان را طرح کنید». بعد خانم‌ها آمدند و سؤالاتشان را مطرح کردند. یکی از آن‌ها گفت میخواهد ادامه تحصیل بدهد، ولی بچه و شوهر دارد و آن‌ها مایل هستند که او بیشتر در خانه باشد. امام فرمودند: «این مسائل نمی‌تواند مانع از یکدیگر باشند. شما آن را به‌نحو احسن انجام دهید، ولی تحصیل هم بکنید» علاوه بر نحوه برخورد ایشان در ارتباط با بانوان و امتیازی که برای آنان در ارتباط با طرح سوال قائل شده اند، پاسخشان به یکی از سوالات به وضوح نگاه ایشان در ارتباط با ضرورت حضور بانوان در اجتماع را به نمایش می گذارد.
خانم حدیدچی در بخش دیگری از خاطراتشان به روزهای ابتدای پیروزی انقلاب اشاره می کنند و می گویند: «در ابتدای پیروزی انقلاب که امام در مدرسه رفاه بودند، در مورد ملاقات خانم‌ها وقتی به حضور ایشان عرض کردم، چون هر روز تعداد زیادی از خانم‌ها غش می‌کنند (به دلیل فشار زیاد جمعیت خواهران) اجازه بفرمایید دیدار خانم‌ها را تعطیل کنیم. با قاطعیت فرمودند: «فکر کردید اعلامیه من و شما شاه را بیرون کرد؟ نخیر، همین‌ها شاه را بیرون کردند. بگذارید آزاد باشند.»
در جریان انتخابات مجلس اول هم تلاش‌های فراوانی انجام گرفت که زن‌ها از شرکت در انتخابات محروم بشوند. عده‌ای از نمایندگان مجلس، نامه‌ای خدمت امام نوشتند و تقاضا کردند که زن‌ها را از انتخابات و رفتن به مجلس نهی و منع کنند. امام پاسخ این نامه را در یک سخنرانی دادند و فرمودند: «دخالت در سیاست نه تنها وظیفه همه هست، وظیفه زن‌ها هم هست، زن‌ها هم باید در صحنه باشند». (منبع: مجله زن روز، سوم اسفند سال ۱۳۶۹)
سیره امام خمینی در زندگی شخصی
سبک زندگی امام خمینی (س) گذشته از زندگی سیاسی و اجتماعی ایشان، در زندگی شخصی نیز بسیار جذاب و پندآموز است، زندگی ایشان با تمام مشقت ها سرشار از علاقه و احترام به خانواده و به ویژه همسر است، و از این بابت برای همگان مثال زدنی است.
احترام همیشگی به همسر
در خاطرات خانم خدیجه ثقفی، همسر مرحوم حضرت امام آمده است: «امام به من خیلی احترام می گذاشتند و خیلی اهمیت می دادند. هیچ حرف بد یا زشتی به من نمی زدند. یادم می آید یک روز به دخترانشان صدیقه و فریده که از پشت بام به منزل همسایه رفته بودند، اعتراض کردند و گفتند: «در آن خانه نوکر بوده است» و از این بابت نگران بودند، ولی من گفتم کسی آنجا نبوده است و ایشان دیگر هیچ نگفتند. (برداشت هایی از سیره امام خمینی جلد ۱، صفحه ۳۶)
ایشان همچنین از اوایل ازدواجشان خاطره ای نقل می کنند که نشان از احترام حضرت امام به ایشان در مسائل شخصی، رفت آمد ها و پوشش دارد، در کتاب برداشت هایی از سیره امام خمینی (س) به نقل از ایشان آمده است: «اوایل زندگیمان هفتۀ اول یا ماه اول، یادم نیست، به من گفتند: «من به کار تو کاری ندارم به هر صورت که میل داری لباس بخر و بپوش. اما آن چه از تو می خواهم این است که واجبات را انجام بدهی و محرّمات را ترک بکنی؛ یعنی گناه نکنی». به مستحبات خیلی کاری نداشتند، به کارهای من کاری نداشتند، هر طوری که دوست داشتم زندگی می کردم. به رفت و آمد با دوستانم کاری نداشتند و اینکه چه وقت بروم چه وقت برگردم، ایشان به درس و تحصیل مشغول بودند و من هم سرم به کار خودم بود.» برای مطالعه بیشتر درباره سبک زندگی امام خمینی در زمان ازدواج به مقاله ازدواج امام خمینی | داستان ازدواج، جشن عروسی و خاطرات مراجعه کنید.
توجه به قانون حتی در خصوص قوانین منزل
امام خمینی (س) همان طور که به رعایت قوانین در جامعه بسیار توجه داشتند قوانین منزل را نیز رعایت می کردند. در خاطرات خانم مصطفوی دختر گرامی ایشان آمده است: «گاهی یک چیزهای دیگر هم هست که قانون دولتی نیست، بلکه برای مردم یک قانون است. حالا فرض کنید اگر در خانه ما یک قانون باشد؛ مثلاً مادرمان یک قانون برای منزل وضع کرده باشد، ایشان حتماً رعایت می کنند. اگر احیاناً ایشان بیایند و بگویند من اینجا می خواهم بنشینم. اگر مادرمان بگویند: «نه، دیگر بنا به این نیست که اینجا کسی بنشیند» ایشان فوراً عمل می کنند. (کتاب برداشت هایی از سیره امام خمینی (س)، جلد اول، صفحه ۷۵)
اهمیت یکسان به زمان درس و تفریح
در خاطرات خانم زهرا مصطفوی، دختر امام خمینی (س) آمده است که ایشان هم خودش به درس و تفریح اهمیت می داد و هم دیگران را به این امر متوجه می کرد، ایشان می گوید: «امام وقتی می بینند من روزهای تعطیل مشغول درس هستم می گویند: «به جایی نمی رسی، چون باید موقع تفریح، تفریح کنی». این مسأله را به پسر من جدی می گویند. این نقل قول از خود امام است که در حضور من مکرر به پسر من می گفتند: «من نه یک ساعت تفریحم را گذاشتم برای درس و نه یک ساعت وقت درسم را برای تفریح گذاشتم»؛ یعنی هر وقت را برای چیز خاصی قرار می دادند و به پسر من این نصیحت را می کنند که تفریح داشته باش. اگر نداشته باشی نمی توانی خودت را برای تحصیل آماده کنی.» (برداشت هایی از سیره امام خمینی (س)، جلد اول، صفحه ۵۲)
پرهیز از واگذاری کارهای شخصی به دیگران
حضرت امام تا روزهای پایان عمر شریفشان نه تنها از دستور دادن به همسرشان پرهیز می کرد، بلکه تا حد امکان مقید بود کارهایش را به دیگران تحمیل نکند.
در خاطرات آقای حمید روحانی در این خصوص آمده است: «امام مقید بودند تا آنجا که امکان دارد کار خود را بر دیگری تحمیل نکنند و کار خودشان را خودشان انجام بدهند. در نجف گاهی اتفاق می افتاد که امام روی پشت بام متوجه می شدند که چراغ آشپزخانه یا دستشویی روشن مانده؛ به خانم و دیگران که طبقه بالا بودند دستور نمی دادند که بروند چراغ را خاموش کنند. خود راه می افتادند و سه طبقه را در تاریکی پایین می آمدند و چراغ را خاموش می کردند و بازمی گشتند. گاهی قلم و کاغذ می خواستند که در اتاق طبقه دوم منزل بود؛ به هیچ کس، حتی به فرزندان مرحوم حاج آقا مصطفی دستور نمی دادند که برای او بیاورند. خودشان برمی خاستند از پله ها بالا می رفتند و کاغذ و قلم برمی داشتند و بازمی گشتند. (سرگذشت های ویژه از زندگی امام خمینی (س)، جلد ۱، صفحه ۱۱۷)
تاکید بر پرهیز از اسراف
امام خمینی (س) در هر شرایطی رعایت اصول را نادیده نمی گرفت، یکی از مواردی که ایشان به شدت بر آن تاکید داشت پرهیز از اسراف بود. در خاطره ای از خانم حدیدچی آمده است: «روزی من در نوفل لوشاتو به علت ارزانی در حدود دو کیلو پرتقال خریدم. فکر کردم که هوا خنک است و برای سه تا چهار روز پرتقال خواهیم داشت.
امام با دیدن پرتقال‌ها فرمود: این همه پرتقال برای چیست؟ من هم برای اینکه کار خود را توجیه کرده باشم؛ برای چند روز اینقدر خریدم. ایشان سپس توضیح داد: شما مرتکب دو گناه شدید: یک گناه اینکه ما نیاز به این همه پرتقال نداشتیم و دیگر اینکه شاید امروز در نوفل لوشاتو کسانی باشند که تا به حال به علت گران بودن پرتقال نتوانسته‌اند آن را تهیه کنند و شاید با ارزان شدن آن می‌توانستند مقداری از آن را تهیه کنند. در حالی که این مقدار پرتقال را برای سه یا چهار روز آن هم به جهت ارزان بودن آن خریده‌اید ببرید و مقداری از آن را پس بدهید. گفتم: پس دادن آن ممکن نیست. فرمود: باید راهی پیدا کرد. عرض کردم: چه کار می توانیم بکنیم؟ فرمود: پرتقال‌ها را پوست بکنید و به افرادی بدهید که تا به حال پرتقال نخورده‌اند. شاید از این طریق خداوند از سر گناهان شما بگذرد.»
سبک زندگی سیاسی امام خمینی (س)
سبک زندگی سیاسی امام خمینی (س) مانند سایر وجوه زندگی ایشان مبنای دینی داشت، و به همین خاطر با رهبران پیش از خود متفاوت بود، اگر تنها اعتقاد ایشان بر عدم جدایی دین از سیاست در نظر گرفته شود میتوان خط مشی های متفاوت ایشان را بهتر دریافت کرد، ایمان ایشان به خدا اصلی است که آرامش و اطمینانی بی نظیر را در دوران مبارزات پیش از انقلاب و نیز رهبری پس از پیروزی انقلاب برای این بزرگ مرد تاریخ به ارمغان آورده بود.
عدم تفکیک دین از سیاست
از مهمترین اصول در زندگی سیاسی حضرت امام و شاید اساسی ترین آن ها می توان به جدایی ناپذیری دین از سیاست اشاره کرد، که بارها در سخنان امام خمینی بر آن تاکید شده است. این موضوع نشان می دهد که سیاست ایشان بر پایه اعتقادات دینی استوار بود، و دلبستگی به قدرت سیاسی برایشان مطرح نبود و سیاست را نوعی تحقق اخلاق دینی می دانستند. برای ایشان سیاست وسیله بود که امکان بهبود وضعیت را برای مردم فراهم می کرد. این باور امام در موارد متعددی مطرح شده است، از جمله: «اسلام یک دین عبادی سیاسی است که در امور سیاسیش عبادت منضم است و در امور عبادیش سیاست… رسول الله[ص] پایه سیاست را در دیانت گذاشته است» (صحیفه امام، ج ۱۳، ص۲۷۴)، «والله اسلام تمامش سیاست است» (همان، ج۱، ص۲۷۰)، «دین اسلام یک دین سیاسی است که همه چیزش سیاست است، حتی عبادتش». (همان، ج۱۰، ص۱۵)
اعتقاد و باور عمیق نسبت به مردم و مستضعفین
در خاطرات بسیاری از اطرافیان امام خمینی (س) می توان توجه ایشان و نگرانیشان را در خصوص مردم به ویژه مسضعفین و محرومین دید، ایشان در تمام مدت به فکر مردم به ویژه قشر ضعیف جامعه بود. در صفحه ۲۹۰ کتاب زندگینامه سیاسی امام خمینی (س) به قلم محمدحسن رجبی آمده است: «پس از دستگیری امام در ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ اگرچه تحت نظر بودند اما از فکر کمک به مردم محروم و مستمند غافل نبودند، لذا در زمستان سخت سال ۴۲ طی نامه ای به فرزندشان حاج آقا مصطفی او را مأمور کردند مبلغ شصت هزار تومان از سهم مبارک امام (ع) را صرف کمک و تهیۀ وسایل لازم برای افراد بی بضاعت شهرستان قم و دیگر شهرها بکنند و از عموم مردم نیز خواستند که در این امر خداپسند شرکت نمایند.» که این امر نشان از عدم غفلت از حال مردم حتی در دوران اسارت و زندان دارد.
کلام آخر این که ایمان و اعتقاد به خدا در لحظه لحظه حیات حضرت امام خمینی (س) جاری بود، تا آنجا که مکتب ایشان برای دوست و دشمن پندآموز بود، و بعد از گذشت سال ها نظر به منش ایشان می تواند معیاری برای سنجش عملکرد صحیح رهبران جهان در زمینه سیاسی و سبک زندگی اسلامی در خانواده های دینی محسوب شود.