پایه هر تحقیق در مورد شخصیت ها و رخداد های تاریخی، رویدادشمار مربوط به آنهاست؛ چرا که در ین صورت، تجزیه و تحلیل های مربوط به آن نیز متقن و علمی خواهد بود.
درباری زندگانی ائمه اطهار، تألیفات ارزشمندی به رشته تحریر درآمده و هر کس از زویی مختلف زندگی آنان را تجزیه و تحلیل کرده، ولی به رویدادها و وقیع دور حیات آنها در اقصی نقاط جهان به ویژه در ممالک اسلامی کمتر توجه شده که ین امر، بررسی زندگی ائمه و تحلیل دقیق اقدامات آنان را با مشکل رو به رو ساخته است.
دوران با برکت حیات امام هشتم حضرت رضا (علیه السلام) داری فراز و نشیب های زیادی است. با بررسی رویدادهای دوره حیات آن حضرت که مصادف بود با آغاز خلافت عباسی و قدرتمندترین خلفی ین تیره یعنی منصور، مهدی، هادی، هارون الرشید و مأمون، می توان به وضعیت سیاسی و اجتماعی شیعیان و آن امام همام پی برد و اقدامات امام از جمله پذیرش ولیتعهدی یا علل انتصاب او به ین مقام و یا عدم همرهای او با نهضت های علوی و دیگر مسائل را مورد تجزیه و تحلیل قرار داد.
در ین مقاله، به اختصار حوادث جهان اسلام و آسیا و اروپا در سال های ۱۴۸ تا ۲۰۳ق که از ولیت تا شهادت امام رضا (علیه السلام)را شامل می شود، بیان و بدین منظور از اکثر منابع اولیه استفاده شده است.
۱۴۸ق
ـ میلاد با برکت حضرت علی بن موسی الرضا (علیه السلام) در مدینه در روز جمعه سوم ذیقعده یا ۱۱ ربیع الاول.[۱]
ـ خروج و قتل سعید یحصبی معروف به مطری. سعید در شهر لبله اندلس به یاد علاء پرچمی سیاه برافراشت و به مخالفت با امیر اموی اندلس پرداخت و عبدالرحمن او را در قلعه زعواق محاصره کرد.
ـ شهادت امام جعفر صادق۷ در ۶۵ سالگی در مدینه.[۲]
ـ عزل محمد بن اشعث از افریقیه و جیگزینی اغلب بن سالم تمیمی.
ـ امارت خالد بن برمک در موصل از سوی خلیفه منصور عباسی.
ـ درگذشت ابومحمد سلیمان بن مهران اعمش از یاران امام صادق۷ و از همراهان زیدبن علی در قیام کوفه.[۳]
۱۴۹ق
ـ اتمام بنی شهر بغداد. منصور ساختن پیتخت را در سال ۱۴۵ق آغاز کرد. وی هزاران کارگر را افزون بر صنعتگران، نجاران، آهنگران و چاه کن ها از شهر های مختلف استخدام کرد. عده ی از مهندسان بر ساختن شهر نظارت داشتند.[۴] ساخت ین شهر تقریباً چهار سال طول کشید و در سال ۱۴۹ق/۷۶۶م پایان یافت.[۵]
ـ مرگ محمد بن اشعث فرمانده و امیر عباسی در جنگ با رومی ها.
۱۵۰ق
ـ قیام غیاث بن مسیر اسدی در اندلس، استادسیس در هرات و سیستان، حسن بن حرب کندی در تونس که همه ین قیام ها سرکوب شدند و سران آن به قتل رسیدند.
ـ امارت حسن بن زید بن حسن مثنی در مدینه از سوی منصور دوانیقی.
ـ درگذشت زراره بن اعین شیبانی از شاگردان معروف امام صادق۷ و از فقها، متکلمان و ادبی شیعه.
ـ درگذشت ابو حمزه ثمالی (ثابث بن ابی صفیه دینار کوفی)، از یاران با وفی امام سجاد امام باقر، امام صادق و امام کاظم:.
ـ درگذشت ابوحنیفه نعمان بن ثابت امام حنفی ها یکی از مذاهب چهارگانه اهل سنت. او مدتی شاگرد امام صادق۷ بود و ین را یکی از افتخارات دوران حیات خود برمی شمرد.[۶]
ـ درگذشت ابوالحسن مقاتل بن سلیمان بن زید بن ادرک بن بهمن رازی، مفسر شیعه و از اصحاب یرانی امام باقر و امام صادق۸.[۷]
۱۵۱ق
ـ شهادت عبدالله بن اشتر فرزند محمد نفس زکیه که از بصره به سند رفته بود و در آنجا به وسیله عامل منصور دوانقی به نام هشام بن عمرو تغلبی به شهادت رسید.
ـ قبام بربرها به رهبری شقنا بن عبدالله لواحد مکناسی در اندلس و به قتل رساندن سلیمان بن عثمان بن مروان حکم در شنت بریه اندلس از سوی شقنا.
ـ بنی شهر رصافه یا بغداد شرقی از سوی منصور دوانقی، برری فرزندش مهدی در کنار شرقی دجله، روبه روی بخش غربی شهر بغداد که به نام «عسکر مهدی» معروف شد.[۸]
ـ استانداری حمید بن فحطبه بن شبیب طائی در خراسان، که جنیات بی شماری را در آنجا مرتکب شد.
ـ درگذشت محمد بن اسحاق، مؤلف سیره نبوی.[۹]
۱۵۲ق
ـ شورش هاشم بن اساجیح در آفریقا، علیه منصور عباسی و قتل او به دستور منصور.
ـ لشکرکشی حمید بن قحطبه، استاندار خراسان، به کابل.
ـ درگذشت مسعر بن کدا در کوفه. او از راویان حدیث و از یاران زید بن علی (علیه السلام) بود.
۱۵۳ق
ـ درگذشت ابوبکر بن عیاش، از حافظان حدیث.
ـ نخستین سفارش چاپ در مقیاس وسیع. یک میلیون نسخه از یک دعی بودیی به فرمان امپراطوری ژاپن به چاپ می رسد (۷۷۰م).
ـ ساخت معبد بودیی هرمی هندو ، برو بودور، درجاوه.[۱۰]
ـ قتل عمر به حفص امیر افریقیه در جنگ با خوارج و انتخاب یزید بن حاتم مهلبی از سوی منصور عباسی پس از قتل عمر بن حفص به امیری افریقیه.
ـ درگذشت ابومحمد علی بن صالح بن حی همدانی، از فقیهان و محدثان شیعه در کوفه.
۱۵۵ق.
ـ شکست خوارج شمال آفریقا از یزید بن حاتم مهلبی، امیر دولت عباسی و قتل ابوحاتم یعقوب رهبر خوارج اباضی.
ـ جنگ ابوعثمان عبایدالله بن عثمان از طرف عبدالرحمن اموی با شقنا در اندلس. شقنا عبایدالله را فریب داد و او را مجبور به فرار کرد، شقنا غنیمی را برد و جمعی از بنی امیه را کشت.
ـ عزل حسن بن زید بن حسن مثنی از امارت مدینه و جیگزینی عبدالله لصمد بن علی عباسی، عموی خلیفه.
ـ بنی شهر رافقه به دستور منصور بری سکونت سپاه خراسان.
ـ عزل محمد بن سلیمان بن علی عباسی، عموزاده خلیفه عباسی از امارت کوفه و جانشینی عمروبن زهایر ضبّی.
۱۵۶ق
شورش ارشبیلبه به رهبری عبدالغفار و حیوه بن ملابس علیه عبدالرحمن، که شورش به وسیله عبدالرحمن شکست خورد.
ـ شورش ابویحیی بن فانوس هواری در طرابلس علیه یزید بن حاتم. بسیاری از قبیل بربر به او گرویدند، ولی ابویحیی در مقابله با حاکم طرابلس فرار کرد و بسیاری از پیروان او کشته شدند.
ـ قیام کشاورزان قبطی در مصر علیه حکومت عباسی و سرکوبی آنها.
ـ درگذشت حمزه بن حبیب بن عماره از یاران امام صادق۷ در حلوان.[۱۱]
۱۵۷ق
ـ جنگ استاندار برشلونه، جیرنده و سرقسطه با عبدالرحمن اموی حاکم اندلس به تحریک و تشویق خلیفه عباسی که پس از سه سال ین شورش ها سرکوب شد.[۱۲]
ـ تجدید بنی مسجد قیروان از سوی یزید بن حاتم مهلبی.
ـ بنی منطقه کرخ در جنوب بغداد و انتقال بازارها از بغداد به کرخ به وسیله منصور عباسی.
ـ درگذشت امام اوزاعی (عبدالرحمن بن عمرو)، از بزرگان فقه و صاحب مکتب فقهای در شام.
ـ درگذشت ابوعبدالله حسین اصغر، فرزند امام سجاد۷ و از همراهان نفس زکیه. او در سال ۱۴۵ق در مدینه دستگیر شد و در زندان خلیفه به شهادت رسید.
ـ شارلمانی بنا به درخواست کمک پاپ به یتالیا لشکر کشید و لانگوباردها را مغلوب کرد (۷۷۳م).[۱۳]
۱۵۸ق
ـ مرگ منصور دوانقی، دومین خلیفه عباسی در راه مکه و خلافت فرزندش مهدی.[۱۴]
ـ شیوع وبی گسترده در عراق.
۱۵۹ق
ـ قیام المقنّع در خراسان و ماوراء النهر.[۱۵]
ـ آزاد کردن تعدادی از زندانیان منصور به دستور مهدی عباسی و ازدواج او با خیزران که هادی و هارون الرشید ثمره ین ازدواج بودند.
ـ کناره گیری عیسی بن موسی از ولیتهدی و واگذاری ین منصب به هادی در مقابل اعطی اقطاعات و پول.
ـ لشکرکشی عباسی بن محمد، عموی خلیفه، به سرزمین روم و فتح بعضی از مناطق.
ـ مرگ حمید بن قحطبه، امیر خراسان.
ـ تولد طاهر بن حسین معروف به ذوالیمینین، مؤسس سلسله طاهریان.
ـ پادشهای لئون چهارم، پسر قسطنطنین پنجم در قسطنطنیه (۷۷۵م).
ـ حمله امپراتور روم به قلمرو عباسیان و تصرف شهر سمیاط و آزادسازی مجدد شهر از سوی سپاه عباسیان.
۱۶۰ق
ـ قیام یوسف البرم در بخارا علیه مهدی خلیفه عباسی با دعوت امر به معروف و نهای از منکر.[۱۶]
ـ قیام عبدالسلام بن هشام شکری به همراه خوارج علیه خلیفه عباسی در جزیره.
ـ سفر مهدی عباسی به حجاز و توزیع اموال فراوان در بین مردم و توسعه مسجد الحرام و مسجد النبی.
ـ حکومت مصعب بن زریق در پوشنگ. مصعب جدّ طاهر است.
ـ درگذشت جابر بن حیان، شیمیدان بزرگ شیعه و شاگرد امام جعفر صادق۷.[۱۷]
ـ درگذشت ابوجعفر محمد بن علی کوفی معروف به مؤمن الطاق، از یاران جعفر صادق۷.
ـ درگذشت خلیل بن احمد فرهایدی، نحوی مشهور، استاد سیبویه و صاحب کتاب العین.
۱۶۱ق
ـ وزارت ابوعبدالله یعقوب بن داود از طرف مهدی عباسی. ولی پس از مدتی او به علت طرفداری از علویان عزل و زندانی شد.
ـ حمله سپاه عباسی به شمال حلب و درگیری مجدد با روم شرقی.
ـ درگذشت سفیان بن سعید بن مسروق ثوری، از فقها و محدثان بزرگ کوفه.
ـ حمله شارلمانی پادشان فرانسه به شمال اندلس و شکست او در ین حمله.
۱۶۲ق
ـ تنظیم و استقلال دیوان ها از سوی مهدی خلیفه عباسی.
ـ درگذشت داود بن نصیر طائی، از زهّاد کوفه و ابرهایم ادهم بلخی در شام.
ـ عقب نشینی شارلمانی از حمله به اندلس(۷۷۸)م.[۱۸]
ـ حمله رومی ها به حدث و درگیری مجدد رومیان با عباسیان (۷۷۸م).
ـ درگذشت زهایر بن محمد (ابومنذر)، از اصحاب یرانی امام صادق۷.[۱۹]
۱۶۳ق
ـ سرکوبی شورش المقنع و خودکشی او.
ـ درگذشت خالد بن برمک و درگذشت عیسی بن علی بن عبدالله، از بزرگان خاندان عباسی.
ـ حمله سپاه عباسیان به قلمرو روم به دستور مهدی و فرماندهای هارون الرشید.
ـ مشخص شدن مرز میان انگلستان و ویلز با کشیدن دیوار بین دو منطقه.[۲۰]
۱۶۴ق
ـ بنی قصر سلامه در سمت شرقی بغداد به وسیله خلیفه مهدی عباسی.
ـ حملات مسلمانان اندلس به قلمرو مسیحیان و گسترش قلمرو مسلمانان در اسپانیا.
۱۶۵ق
ـ شکست رومیان از هارون الرشید، فرمانده سپاه عباسی و قتل و اسارت تعدادی از رومی ها و انعقاد معاهده صلح با مادر کنستانتین ششم در ازی جزیه سنگین از رومیان.
ـ ازدواج هارون الرشید با زبایده دختر عموی خود.
ـ درگذشت جعفر بن زیاد خراسانی از اصحاب یرانی امام صادق۷.[۲۱]
۱۶۶ق
بیعت گرفتن مهدی عباسی خلیفه بری ولیتعهدی فرزندش هارون الرشید.
ـ دستگیری و زندانی شدن یعقوب بن داود وزیر عباسی، به دستور مهدی به جرم آزاد کردن یک زندانی شیعه.
ـ عزل مسیب بن زهایر از استانداری خراسان و جیگزینی فضل بن سلیمان طوسی.
۱۶۷ق
ـ گسترش بیماری وبا در بغداد و بصره.
ـ شورش اعراب بادیه نشین در بصره، یمیه و بحرین و ناکامی سپاه خلیفه.
ـ درگذشت ابوعبدالله مندل بن علی عنزی معروف به ابوعبدالله کوفی، از راویان حدیث و از یاران امام صادق۷.
ـ درگذشت حسن بن صالح بن حی همدانی، از فقهای زیدیه.
۱۶۸ق
ـ شهادت عیسی بن زید بن علی (علیه السلام) در کوفه.[۲۲]
ـ شهادت علی بن عباس بن حسن مثنی در کوفه به وسیله مهدی عباسی.
ـ آغاز بنی قرطبه از سوی عبدالرحمن الداخل در اندلس.
ـ درگذشت حسن بن زید بن حسن۷، یکی از علویان و امیر مدینه. او جدّ حضرت عبدالعظیم (علیه السلام) حسنی است.
ـ درگذشت قیس بن ربیع اسدی، از فقها و محدثان کوفه.
۱۶۹ق
ـ تجدید ساختمان مسجد الاقصی که بر اثر زلزله ویران شده بود.
ـ آغاز قیام حسین بن علی صاحب فخ در مدینه و تصرف شهر به وسیله او و حرکت او به سوی مکه و سپس شهادت او در درگیری با سپاه عباسی.[۲۳]
ـ درگذشت مهدی خلیفه عباسی در روستی روذ در نتیجه برخورد با در متروکه ی به هنگام تمرین صید آهو یا به وسیله سمی که کنیزش به او داد.
ـ خلافت هادی عباسی در شانزده سالگی.
۱۷۰ق
ـ مرگ هادی عباسی در عیسی آباد بغداد و آغاز خلافت هارون الرشید.
ـ بنی طرطوس به حکم هارون الرشید.
ـ درگذشت ابرهایم بن نعیم صحاف کوفی، از یاران امام صادق۷.
ـ حمله هارون الرشید به کاپادوکیه و فریکیه (۷۸۶م).
ـ تولد مأمون از کنیزی به نام مراجل.
۱۷۱ق
ـ عزل موسی بن عیسی از حکومت مکه و طائف از سوی هارون الرشید.
ـ اخراج علویان از بغداد و تبعید آنان به مدینه به وسیله هارون الرشید.
ـ فتح کامل و چند منطقه در خراسان از سوی سپاه جعفر بن محمد بن اشعث، والی خراسان.
ـ آغاز ناآرامی در آفریقیه به علت قیام بربرها و خوارج.
۱۷۲ق
ـ مرگ عبدالرحمن الداخل و آغاز امارت هشام اول در اندلس. عبدالرحمن ۳۳سال حکومت کرد.
ـ بیعت مردم مغرب (مراکش) با ادریس بن عبدالله، نوه امام حسن۷ و تأسیس سلسله ادریسان از سوی او.
ـ هجوم شارلمانی به انگلستان و غارت آنجا.
ـ فرستادن هدیه شامل یک فیل و یک ساعت آبی از طرف هارون الرشید بری شارلمانی.
۱۷۳ق
ـ برکناری جعفر برمکی به دستور هارون و جیگزینی فضل بن ربیع.
ـ تکمیل بنی جامع قرطبه به وسیله هشام بن عبدالرحمن اموی.
ـ وفات سید حمیری ( اسماعیل بن محمد بن یزید حمیری)، شاعر انقلابی شیعه در بغداد.
۱۷۴ق
ـ بنی دارالحکمه در بغداد.
ـ آزاد شدن یعقوب داود وزیر عباسی، به وسیله هارون الرشید.
۱۷۵ق
ـ انتخاب محمد، فرزند هارون الرشید به ولیتعهدی با لقب محمد امین و واگذاری شام و مغرب عراق به او.
ـ قیام حصین خارجی در خراسان.
۱۷۶ق
ـ قیام یحیی بن عبدالله حسن مثنی در سرزمین دیلم و دستگیری او به وسیله هارون الرشید، زندانی کردن و به شهادت رساندن او.
ـ حکومت حکم بن هشام اموی در طلیطله از سوی پدر.
ـ حمله مسلمانان اندلس به جنوب فرانسه.
ـ درگذشت ابواسحاق ابرهایم بن هرمه، شاعر شیعی.
۱۷۷ق
ـ بنی شهر فاس در مراکش از سوی ادریس دوم.
ـ شهادت ادریس بن عبدالله بن حسن مثنی با توطئه هارون.
ـ حمله ویکینگ ها به اروپا (۷۹۳م).
۱۷۸ق
تأسیس نخستین کارگاه کاغذ سازی در بغداد به دست فضل بن یحیی، وزیر هارون الرشید.[۲۴]
۱۷۹ق
ـ زندانی شدن امام موسی کاظم۷ بری بار دوم به وسیله هارون الرشید.
ـ شورش حمزه آذرک علیه خلیفه که تا ۲۱۳ق طول کشید.
ـ عزل فضل بن یحیی از حکومت خراسان و جیگزینی منصور بن یزید از سوی هارون.
ـ درگذشت مالک بن انس، بنیان گذار فرقه مالکی.
ـ تأسیس سرزمین مرزی اسپانیا از سوی شارلمانی (۷۹۵م).
ـ انتخاب لئون سوم به مقام پاپی (۷۹۵م).
۱۸۰ق
ـ لشکرکشی هارون الرشید به حدیثه الفرات در چند فرسخی انبار بری سرکوبی خوارج.
ـ سقوط مناره اسکندریه بر اثر زلزله.
ـ مرگ هشام بن عبدالرحمن الداخل در اسپانیا در حدود چهل سالگی در قرطبه و آغاز امارت حکم اول.
ـ شهادت یحیی بن عبدالله بن حسن مثنی به دستور هارون.
ـ عزل موسی بن عیسی از حکومت خراسان و جانشینی علی بن عیسی ماهان.
ـ درگذشت عمروبن عثمان، مشهور به سیبویه، بزرگ نحویون در اسلام.
ـ درگذشت محمد بن ابرهایم فزاری، منجم بزرگ در اولین سازنده اسطرلاب در جهان اسلام.
۱۸۱ق
رهایابی سپاه عباسی به آنکارا و رسیدن به ساحل دریی اژه.
ـ انتخاب مأمون به ولیتعهدی از سوی هارون و سپردن ولیت خراسان به او.
ـ درگذشت نوح بن دراجّ، از اصحاب امام صادق۷.
۱۸۳ق
ـ شهادت امام موسی بن جعفر۷، پس از چند سال حبس در زندان هارون الرشید، و آغاز امامت امام رضا (علیه السلام).
ـ ولیتعهدی قاسم پسر هارون الرشید ملقب به المؤتمن و واگذاری جزیره به او.
ـ قیام ابوخصیب وهایب بن عبدالله نسائی در خراسان.
ـ رحلت علی بن یقطین. او چند ماه قبل از شهادت امام کاظم۷ رحلت کرد.
ـ صلح چهارساله روم و هارون الرشید و تقاضی کمک پاپ از شارلمانی (۷۹۹م).
۱۸۴ق
ـ پاپ تاج امپراتوری غربی را بر سر شارلمانی می گذارد (۸۰۰م).
ـ قیام ابوعمرو شاری خارجی در شهر زور و قتل او.
۱۸۵ق
ـ قتل تعدادی از طرفداران حمزه آذرک در سیستان به وسیله عیسی بن علی بن عیسی.
ـ اوج شکوفیی تمدن اسلامی.
۱۸۶ق
ـ تقسیم ممالک اسلامی بین امین و مأمون و مؤتمن و گرفتن پیمان از آنان در مکه که در کار یکدیگر دخالت نکنند.
ـ به امپراتوری رسیدن نیکفور در روم شرقی و جلوگیری از حمله ترکان و بلغارها (۸۰۲م).
۱۸۷ق
ـ قتل جعفر برمکی و جیگزینی فضل بن ربیع به جی او به دستور هارون الرشید و زندانی کردن یحیی و فرزندانش و مصادره اموال و داریی های آنها.
ـ نقض معاهده صلح مسلمانان و رومیان از سوی نیکفور و وقوع دو جنگ پیاپی میان آنها.
۱۸۸ق
ـ زندانی شدن ابوعبدالله احمد بن عیسی، از فقهای زیدی به وسیله هارون الرشید.
ـ درگذشت جریر بن عبدالحمید بن قرط، از اصحاب یرانی امام صادق۷.
۱۸۹ق
ـ قیام فقها و بزرگان قرطبه علیه حکم بن هشام (قیام ربض) و سرکوبی ین قیام به دست حکم.
ـ استانداری عیسی بن ماهان در خراسان از سوی هارون.
ـ وفات هشام بن حکم و کسانی از اصحاب یرانی امام صادق و کاظم۸.
ـ مطیع ساختن اسلاوها در پلوپلونز از سوی امپراتوری روم شرقی (۸۰۴م).
۱۹۰ق
ـ جنگ هارون الرشید با رومی ها و حمله ناوگان درییی مسلمین به جزیره قبرس.
ـ درگذشت یحیی بن خالد برمکی در زندان هارون الرشید.
ـ شورش رافع به لیث در سمرقند علیه هارون و جنگ های طولانی علی بن عیسی با او.
۱۹۱ق
ـ تأسیس نخستین بیمارستان در بغداد به دستور هارون الرشید.
ـ استیلی مسلمانان بر جزیره رودس.
ـ عزل علی بن عیسی ماهان از استانداری خراسان به وسیله هارون.
۱۹۲ق
ـ فرستادن دومین سفیر و هایئت سیاسی هارون الرشید نزد شارلمانی.
۱۹۳ق
ـ سفر هارون الرشید به خراسان بری سرکوبی شورش رافع بن لیث و مرگ او در طوس د ر۴۶ سالگی.
ـ آغاز خلافت امین و خلع مأمون و مؤتمن از ولیتعهدی.
۱۹۴ق
ـ شورش مردم حمص علیه امین و سرکوبی آنها.
ـ اختلاف و درگیری امین و مأمون.
۱۹۵ق
ـ تولد امام جواد۷ در مدینه.
ـ درگیری سپاه مأمون به فرماندهای طاهر بن حسین با لشکر امین به فرماندهای علی بن عیسی و پیروزی طاهر و مرگ علی بن عیسی.
ـ پایان شورش رافع بن لیث با کمک هرثمه بن اعین.
ـ ملقب شدن طاهر به ذوالیمینین و فضل به سهل به ذوالریاستین.
۱۹۶ق
ـ استیلی طاهر بن حسین بر واسط و مدائن و محاصره کردن بغداد.
ـ مذاکره امپراتوری روم شرقی با شارلمانی بری رفع اختلاف بین دو امپراتوری.
۱۹۷ق
ـ تشدید محاصره بغداد از سوی سپاه طاهر بن حسین.
۱۹۸ق
ـ شرفیابی صفوان بن یحیی به محضر امام رضا (علیه السلام) در مدینه و پرسش درباره جانشین امام که امام رضا (علیه السلام) به ابوجعفر امام جواد۷ اشاره می کند و می فرمید کمی سن یرادی ندارد؛ چون حضرت عیسی در سه سالگی به پیشویی و پیامبری رسید.
ـ خروج هرشی درعراق با شعار «الرضا من آل محمد۹».
ـ قتل امین به دست مأمون و آغاز خلافت مأمون.
ـ حکومت حسن به سهل در عراق و جزیره و شام، فارس و حجاز از سوی مآمون.
ـ درگذشت حسن بن هانی معروف به ابونواس، شاعر مشهور مسلمان در بغداد.
ـ قیام ابوالسریا در کوفه با کمک محمد بن ابرهایم علوی (ابن طباطبا) در کوفه با شعار «الرضا من آل محمد»، ولی امام رضا (علیه السلام) شکست او را پیش بینی کرد.
ـ خلع مؤتمن از ولیتعهدی از سوی مأمون.
ـ مرگ شارلمانی پادشاه فرانک ها (فرانسه) (۸۱۴م) و پادشهای لویی اول.
۱۹۹ق
ـ قیام ابرهایم بن موسی بن جعفر در یمن.
ـ قیام زید بن موسی۷ در بصره و اهواز، و قیام اسماعیل بن موسی۷ در فارس.
۲۰۰ق
ـ اولین سفر امام جواد۷ همراه پدر بزرگوارش به مکه بری زیارت خانه خدا.
ـ احضار امام رضا (علیه السلام) به مرو از سوی مأمون و هجرت امام از مدینه به مرو از راه بصره.
ـ قیام محمد بن جعفر صادق معروف به دیباج در مکه و قیام حسین بن حسن افطس در مدینه.
ـ شهادت حسن بن حسین بن زید۷ و در نبرد هرثمه بن اعین با ابوالسریا.
ـ اسارت زید بن موسی۷ در بصره.
ـ شهادت علی بن عبدالله بن محمد، از نوادگان جعفر طیار در یمن.
ـ درگذشت موسی بن شاکر خوارزمی، منجم و مهندس معروف اسلامی.
ـ قیام بابک خرم دین در آذربیجان.
۲۰۱ق
ـ معرفی امام رضا (علیه السلام) به عنوان ولیعهد از سوی مأمون.
ـ مخالفت بزرگان عباسی با ولیتعهدی امام رضا (علیه السلام) و بیعت آنان با مهدی.
ـ هجرت حضرت فاطمه معصومه۳ از مدینه به سوی خراسان و بیماری او در ساوه و رحلت او در قم.
ـ قیام معروف بن فیروز کرخی، از رجال طریقت در بغداد.
ـ قیام منصور بن عبدالله بن یوسف برم در خراسان.
۲۰۲ق
ـ عزیمت امام جواد۷ به قصد زیارت پدر از مدینه به خراسان.
ـ ازدواج ام فضل، دختر مأمون، با محمد بن علی (علیه السلام)و ازدواج ام حبیب، دختر دیگر مأمون، با امام رضا (علیه السلام).
ـ حرکت مأمون از مرو به سوی عراق در پی شورش مردم بغداد.
ـ خروج داعی الی الحق حسین کوکبی در قزوین و زنجان.
ـ قتل فضل بن سهل وزیر مأمون، در حمام سرخس با توطئه مأمون.
ـ تقسیم قلمرو شارلمانی بین پسران و جانشینان (۸۱۷م).
۲۰۳ق
ـ شهادت امام رضا (علیه السلام)، در خراسان به دست مأمون در آستانه پنجاه سالگی با انگور زهرآلود.
ـ آغاز امامت امام جواد۷.
ـ سفر هشتاد نفر از شیعیان برجسته خراسان به مدینه به منظور یافتن امام بر حق خود و پرسش از امام جواد۷ و رهنمون شدن به امامت او.
ـ وفات احمد بن موسی بن جعفر معروف به شاه چراغ در شیراز.
ـ شهادت آقا علی عباس فرزند امام موسی بن جعفر در منطقه کویری بادرود اردستان به وسیله کارگزاران عباسی.
ـ درگذشت محمد بن جعفر صادق۷، معروف به محمد دیباج درگرگان.
ـ تأسیس دولت شیعی بنو زیاد در صنعا، نجران و صعده.
ـ زلزله عظیم در خراسان و ماوراء النهر.
پی نوشت ها
[۱] . در روز، سال و ماه تولد امام رضا (علیه السلام) بین علما اختلاف است. شیخ کلینی و طبرسی سال تولد امام را ۱۴۸ هجری در مدینه نوشته اند. ابن شهر آشوب در مناقب ص۴۱۲ و شیخ صدوق درعیون اخبار الرضا سال ولادت را ۱۵۳ق ذکر کرده اند. برخی تولد امام را روز جمعه ۱۱ ربیع الاول سال ۱۴۸ق و بعضی ۱۱ و ۱۲ و ۱۴ ذیقعده همان سال نوشته اند.
[۲] . امام صادق۷ در اویل نیمه دوم ربیع الاول با آغاز ماه رجب ۸۳ هجری طبق روابت مفید و کلینی و یا در سال هشتاد هجری ولادت یافتند و در شوال سال ۱۴۸ یا در نیمه رجب ۶۸ سالگی به دست منصور دوانقی به شهادت رسیدند (زندگانی دوازده امام، ص۳۰۹).
[۳] . ابومحمد سلیمان بن مهران مشهور به اعمش، از اصحاب یرانی امام صادق۷ و از منطقه طبرستان است (ریحانه الادب، ج۸، ص۲۰۱). او از قاریان و مفسران بنام زمان خویش و فردی فقیه و عابد بود و مدت زیادی شاگردی امام را کرد. او همزمان با شهادت امام صادق۷ در ۸۸ سالگی رحلت کرد. (تاریخ بغداد ج۹،ص۱۲).
[۴] . تاریخ بغداد، ج۱، ص۶۶.
[۵] . بری ساختن بغداد از مصالح مدائن استفاده شد و چون منصور دید هزینه خراب کردن مدائن بیشتر از هزینه مصالح آن است، لذا از خراب کردن بقیه ساختمان چشم پوشی کرد.
[۶] . امام صادق در مدینه دانشگهای تأسیس کردند که بیش از چهار هزار شاگرد داشت که از جمله ابوحنیفه بود و بعدها ادعی ریاست مذهب حنفی را کرد.
[۷] . ابوالحسن مقاتل بن سلیمان بن زید رازی، اهل ری با خراسان بود. او در مرو تحصیل و سپس به بغداد هجرت کرد و در شمار شاگردان امام باقر۷ وامام صادق۷ قرار گرفت . مشهور ترین اثر او تفسیر کبیر است (تفسیر و مفسران، ج۲،ص۱۴۶).
[۸] . فتوح البلدان بلاذری، ص۴۱۴.
[۹] . ابوعبدالله محمد بن اسحاق بن یسار نخستین سیره نویس اسلام در سال ۸۰ق در مدینه ولادت یافت. جدش اسیر و به کوفه برده شد و سپس اسلام آورد.
[۱۰] . رویداد نگاری تاریخ جهان، ص۵۹.
[۱۱] . حمزه بن جیب بن عمار، یکی از قری هفتگانه و از اصحاب امام صادق۷ بود که آن حضرت لقب حبر القرآن را به او دادند (طبقات الکبری، ج۶، ص۳۵۸؛ رجال شیخ طوسی؛ تأسیس الشیعه، ص۳۴۵.
[۱۲] . دولت عباسیان، ص۸۵.
[۱۳] . کرونولوژی تاریخ جهان، ص۲۸.
[۱۴] . تاریخ طبری، ج۸، ص۶۰.
[۱۵] . المقنع از مردم ماوراء النهر بود و از طریق رخت شویی امرار معاش می کرد، ولی ذکاوت وهوش سرشاری داشت و با فراگیری علوم گوناگون کارهای خارق العاده انجام می داد و با نشان دادن کارهای شگفت انگیز از جمله فرستادن مهای از قعر چاه به آسمان، خود را پیامبر معرفی کرد. او معتقد به حلول و تناسخ بود و همچنین قتل زید بن یحیی را کاری زشت می دانست و خواهان انتقام خون او بود (آثار الباقیه، ص۳۱۵؛ تاریخ کامل، ج۹، ص۳۹۴.
[۱۶] . یوسف بن ابرهایم بّرم از موالی ثقیف در خراسان، علیه مهدی خلیفه قیام کرد و شهر های پوشنگ و مرورود و طالقان را گرفت، ولی مغلوب سپهایان خلیفه شد و خلیفه او را به دار آویخت (تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۳۹۷).
[۱۷] . جابر بن حیان فیلسوف، پزشک، شیمیدان نامی یران و از رجال شهر طوس خراسان بود. پدرش در طوس به شغل دارو فروشی مشغول بود که به خاطر مخالفت با بنی امیه به قتل رسید و جابر پس از مرگ پدرش به مدینه رفت و در خدمت امام باقر۷ و صادق۷ به تحصیل مشغول شد. از او آثار ارزشمندی بالغ بر پانصد مجلّد نام برده اند (جابر بن حیان، زکی نجیب محمود، ص۲۸).
[۱۸] . دوله الاسلام فی اندلس، ص۱۷۵.
[۱۹] . زهایر بن محمد، معروف به ابومنذر خراسانی، در یکی از روستهای اطراف نیشابور به نام حزق به دنیا آمد و سپس به حجاز سفر کرد. او از راویان حدیث شیعه و از اصحاب امام جعفر صادق۷ بود (رجال طوسی، ص۲۱۰).
[۲۰] . رویداد نگاری تاریخ جهان، ص۶۰.
[۲۱] . ابوعبدالله جعفر بن زیاد احمر، از موالیان مزاحم بن زفر و از ساکنان کوفه و از سران شیعه بود. او در خراسان می زیست. به دستور منصور خلیفه عباسی، او را به علت داشتن عقیده تشیع با حالت توهاین آمیز به بغداد آوردند و مدت زیادی در یک زیر زمینی زندانی کردند و پس از مرگ منصور در کوفه ساکن شد (تاریخ بغداد، ج۷، ص۱۵۰).
[۲۲] . عیسی بن زید یکی از علویان مبارز و همراهان ابرهایم و برادرش محمد نفس زکیه بود که به دستور مهدی عباسی به شهادت رسید.
[۲۳] . حسین به علی در سحرگاه روز سیزدهم ذیقعده سال ۱۶۹ق بر مدینه مستولی شد و مسجد نبوی را مرکز حکومت خود قرار داد. او پس از پانزده روز به قصد مکه حرکت کرد، ولی در دره فخ با سپاه عباسی به جنگ پرداخت که عاقبت او و یارانش به شهادت رسیدند و حسین به صاحب فخ با کشته شدی فخ مشهور شد(مقاتل الطالبین، ص۳۶۶).
[۲۴] . برمکیان در گسترش و نشر علوم سعی فراوان داشتند و بسیاری از کتب طبی و نجومی را به عربی ترجمه و اساس بیت الحکمه را پیه ریزی کردند و اولین کارگاه کاغذ سازی را در بغداد فضل بن یحیی راه اندازی کرد. (تاریخ تمدن ویل دورانت، بخش اول، ج۴، ص۳۰۳).
منبع :مجله فرهنگ کوثر پاییز ۱۳۸۶، شماره ۷۱ / نویسنده : حسین فقیهی