سندرم شوگرن(Sjogren’s syndrome) نوعی اختلال در سیستم ایمنی بدن است که با دو علامت رایج خشکی چشم و دهان مشخص می شود.این بیماری غالباً با سایر اختلالات سیستم ایمنی بدن مانند آرتریت روماتوئید و لوپوس همراه است. در سندرم شوگرن معمولاً، ابتدا غشای مخاطی و غدد ترشح کننده رطوبت در چشم و دهان تحت تأثیر قرار می گیرد، در نتیجه اشک و بزاق کاهش می یابد.
اگرچه ابتلا به سندرم شوگرن در هر سنی ممکن است اما بیشتر افرادی که این بیماری در آنها تشخیص داده می شود بالای ۴۰ سال هستند، همچنین این بیماری در زنان بسیار شایعتر است.
علائم بیماری سندرم شوگرن
خشکی چشم :
ممکن است سوزش و خارش چشم ها را تجربه کنید یا حس کنید که چشم هایتان پر از سنگ ریزه و شن است.
مشکلات چشمی بیماری شوگرن :
حساسیت به نور
ترشح موکوس از چشم ها
ورم پلک ها
خشکی دهان :
خشکی دهان و احساس وجود چیزی مثل پنبه داخل دهان که بلع و صحبت را برایشان دشوار می سازد.
مشکلات مربوط به دهان در بیماری شوگرن:
پوسیدگی دندانی
سرفه های خشک
سخت شدن عمل بلع
خشونت صدا
مشکلات تکلم
زخم شدن دهان
تورم غدد ترشح کننده بزاق
عفونت قارچی دهان ( برفک دهان)
از دست دادن حس چشایی
علائم دیگری که افراد مبتلا به این سندرم دارند:
درد، تورم و سفتی مفصل
غدد بزاقی متورم، به ویژه مجموعه ای که در پشت فک و جلوی گوش قرار دارد
جوش پوستی یا خشکی پوست
خشکی واژن
سرفه های خشک مداوم
خستگی طولانی مدت
درد عضلانی
علائم بیماری شوگرن
انواع سندرم شوگرن
سندرم شوگرن در یکی از سه شکل وجود دارد:
اولیه، که خشکی از علائم اصلی آن است.
ثانویه، که ورم مفاصل، روماتوئید، اسکلرودرمی، یا لوپوس اریتماتوی سیستمیک (SLE) از علائم آن است.
چشم، که در آن غدد اشکی تحت تاثیر قرار میگیرد.
علل بیماری سندرم شوگرن
سندرم شوگرن نوعی بیماری خود ایمنی است که موجب می شود سیستم ایمنی بدن به اشتباه به سلول ها و بافت های خود بدن حمله کند. دانشمندان علت دقیق ابتلا برخی افراد به سندرم شوگرن را نمی دانند. برخی از ژن ها، افراد را در معرض خطر بیشتر این اختلال قرار می دهند اما به نظر می رسد که یک مکانیسم محرک مانند عفونت در اثر ویروس خاص یا باکتری است.
در سندرم شوگرن، سیستم ایمنی بدن شما ابتدا غدد تولید کننده اشک و بزاق را هدف قرار می دهد اما می تواند به سایر قسمت های بدن نیز از قبیل مفاصل، تیروئید، کلیه ها، کبد، ریه ها، پوست و اعصاب آسیب بزند.
عوارض بیماری سندرم شوگرن
شایعترین عوارض سندرم شوگرن خشکی چشم و دهان است اما تنها عوارض آن نیست بلکه عوارض دیگری هم در پی بروز این سندرم در فرد مبتلا ایجاد می شود که شامل :
کرم خوردگی دندان :
از آنجا که بزاق دهان از دندان در برابر باکتری هایی که موجب کرم خوردگی می شود محافظت می کند، خشکی دهان باعث کرم خوردگی بیشتری می شود.
عفونت های مخمری :
در افراد مبتلا به سندرم شوگرن، آفت دهان که نوعی عفونت مخمر است بسیار رایج است.
مشکلات بینایی:
خشکی چشم می تواند منجر به حساسیت به نور ، تاری دید و آسیب قرنیه شود.
آسیب به ریه ها، کلیه ها یا کبد:
التهاب می تواند باعث ذات الریه، برونشیت یا سایر مشکلات ریوی و برخی مشکلات در عملکرد کلیه، هپاتیت یا سیروز کبد شود.
سرطان غدد لنفاوی :
درصد کمی از افراد مبتلا به سندرم شوگرن به سرطان غدد لنفاوی (لنفوم) مبتلا می شوند.
مشکلات اعصاب :
ممکن است دچار بی حسی، سوزن سوزن شدن و سوزش در دست ها و پاها شوید (نوروپاتی محیطی).
تشخیص بیماری شوگرن
تشخیص سندرم شوگرن دشوار است زیرا علائم و نشانه های آن در افراد متفاوت است و می تواند شبیه علائم بیماری های دیگر باشد. برخی از داروها، عوارضی مشابه علائم و نشانه های سندرم شوگرن را دارند اما انجام برخی آزمایشات می تواند به تشخیص سندرم شوگرن کمک کند.
۱. آزمایش خون:
پزشک آزمایش خون را برای بررسی موارد زیر تجویز می کند:
بررسی سطح انواع مختلف سلولهای خونی
وجود آنتی بادی های رایج در سندرم شوگرن
وجود شرایط التهابی
علائم مشکلات کبد و کلیه ها
۲. آزمایشات چشم:
پزشک می تواند خشکی چشم را با آزمایش اشک شیرمر اندازه گیری کند. در این آزمایش یک قطعه کوچک از کاغذ فیلتر زیر پلک پایین شما قرار می گیرد تا میزان تولید اشک را اندازه گیری کند.
پزشک متخصص در درمان اختلالات چشم، سطح چشم را با یک دستگاه بزرگنمایی به نام لامپ اسلیت بررسی می کند. پزشک ممکن است قطره هایی در چشم بیمار بریزد که تشخیص آسیب به قرنیه را آسان تر می کند.
۳. تصویربرداری:
برخی آزمایشات تصویربرداری می توانند عملکرد غدد بزاقی را بررسی کنند. این آزمایشات شامل موارد زیر می باشد:
سیالوگرام:
با استفاده از اشعه ایکس خاص می توان رنگ تزریق شده به غدد بزاقی جلوی گوش را تشخیص داد. این روش میزان بزاق دهان را نشان می دهد.
بافت برداری:
پزشک به منظور وجود سلول های التهابی که نشان دهنده سندرم شوگرن است، بیوپسی لب انجام می دهد. برای این آزمایش ، یک تکه از بافت غدد بزاقی لب برداشته و زیر میکروسکوپ بررسی می شود.
تشخیص های افتراقی:
۱- بیماری های عفونی :
در بیماردچار کراتوکنژنکتیویت سیکا این عفونت ها وجود دارد:
هپاتیت ب، هپاتیت سی ،عفونت با ویروس لوسمی سلول Tانسانی ،سیفلیس ، عفونت با مایکوباکتریومها.
۲- بیماری های انفیلتراتیو :
بیماریهای انفیلتراتیو مانند سارکوئیدوز، آمیلوئیدوز و هموکروماتوز با درگیر نمودن غدد اشکی و بزاقی تظاهراتی شبیه به سندروم شوگرن ایجاد می کنند.
۳- داروها :
بسیاری از داروها مانند داروهای ضد افسردگی، دکونژستانها و داروهای کاهنده فشار خون، خواص آنتی کولینرژیک داشته و سبب خشکی چشم و دهان که ازعلایم سندروم شوگرن است، می شوند.
درمان پزشکی بیماری سندرم شوگرن
درمان سندرم شوگرن به قسمت های آسیب دیده بدن بستگی دارد. بسیاری از افراد خشکی چشم و خشکی دهان سندرم شوگرن را با استفاده از قطره چشمی بدون نسخه و نوشیدن آب بیشتر کنترل می کنند. اما برخی از افراد به داروهای تجویزی یا حتی جراحی نیاز دارند.
داروها:
پزشک با توجه به علائم زیر دارو تجویز می کند:
کاهش التهاب چشم:
پزشک در صورت ابتلا به خشکی چشم خفیف تا شدید قطره های چشمی مانند سیکلوسپورین یا لیفتایتگر را تجویز می کند. برای پیشگیری از خشکی چشم از اشک مصنوعی استفاده شود.
افزایش تولید بزاق:
داروهایی مانند پیلوکارپین (سالاژن) و سولیمین می تواند باعث افزایش تولید بزاق و گاهی اشک شود. عوارض جانبی آن می تواند شامل تعریق، دل درد، گرگرفتگی و افزایش ادرار باشد. سواب یا اسپری متیل سلولز برای خشکی دهان مفید است.
کاهش دردهای آرتروز:
در صورت بروز علائم آرتروز ، ممکن است از داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی یا سایر داروهای آرتروز بهره مند شوید.
عفونت های مخمر در دهان:
این عفونت ها باید با داروهای ضد قارچ درمان شود.
داروهای دیگر:
هیدروکسی کلروکلین، دارویی است که برای درمان مالاریا طراحی شده است، اغلب در درمان سندرم شوگرن مفید می باشد. داروهایی که سیستم ایمنی را سرکوب می کنند مانند متوترکسات نیز ممکن است تجویز شوند.
از قطره های نرمال سالین یا اسپری برای خشکی مجاری تنفسی استفاده کنید.
برای خشکی مهبل از ژل به عنوان نرم کننده استفاده نمایید.
از مصرف داورهای ضداحتقان و آنتی هیستامین ها خودداری کنید.
نیستاتین ممکن است برای عفونت های دهانی تجویز شود.
عمل جراحی:
عمل جراحی چشم روش جزئی برای بستن مجاری اشکی (انسداد پانکتال) است که به رفع خشکی چشم کمک کند. در این روش کلاژن یا سیلیکون برای حفظ اشک در مجاری قرار داده می شود.
استفاده از اشک مصنوعی، روان کننده چشم یا هر دو:
اشک های مصنوعی به صورت قطره چشمی و روان کننده های چشم به صورت قطره، ژل یا پماد به رفع خشکی چشم کمک می کند. لازم نیست که به اندازه اشک مصنوعی از روان کننده های چشم استفاده کنید؛ به دلیل غلظت بیشتر، روان کننده های چشم می توانند بینایی را تار کنند و روی مژه ها جمع شوند، بنابراین شاید استفاده چندانی نداشته باشند.
پزشک ممکن است اشک مصنوعی بدون مواد نگهدارنده را توصیه کند که می تواند چشم افراد مبتلا به سندرم خشکی چشم را تحریک کند.
افزایش رطوبت :
افزایش رطوبت هوا در داخل منزل و کاهش قرار گرفتن در معرض هوا می تواند از خشک شدن ناخوشایند چشم و دهان جلوگیری کند به عنوان مثال:از نشستن مقابل پنکه یا دریچه کولر خودداری کنید و هنگام خروج از منزل از عینک استفاده نمائید. توصیه های زیر را به کار ببرید تا دچار خشکی چشم نشوید:
دوری از گرد و خاک، مطالعه طولانی مدت، یا کار با کامپیوتر، و استفاده از عینک کمک کننده است.
برای محافظت چشم ها از غبار، باد و آفتاب شدید از عینک آفتابی استفاده کنید. استفاده از عینک های مخصوص حفظ کننده رطوبت چشم ممکن است سودمند باشد.
از مالیدن چشم ها خودداری کنید.
برای محافظت قرنیه ممکن است لنزهای تماسی تجویز شود.
رفع خشکی دهان:
از استعمال سیگار خودداری کنید:سیگار کشیدن باعث تحریک و خشکی دهان می شود.
افزایش مصرف مایعات:
در طول روز مایعات زیاد به خصوص آب بنوشید. از نوشیدن قهوه و نوشابه خودداری کنید زیرا باعث بدتر شدن علائم خشکی دهان می شود، همچنین اسید موجود در نوشابه می تواند به مینای دندان آسیب برساند.
تحریک جریان بزاق :
آدامس بدون قند یا آب نبات هایی با طعم مرکبات می توانند جریان بزاق را تقویت کنند. از آنجا که سندرم شوگرن خطر کرم خوردگی دندان را افزایش می دهد ، مصرف شیرینی جات را مخصوصاً در وعده های غذایی محدود کنید.
مصرف بزاق مصنوعی:
محصولات جایگزین بزاق اغلب بهتر از آب ساده عمل می کنند زیرا حاوی ماده روان کننده ای هستند که به رطوبت دهان کمک می کند. این محصولات بصورت اسپری یا قرص به فروش می رسد.
جلوگیری از پوسیدگی دندان:
برای جلوگیری از بروز پوسیدگی دندان و از دست دادن آن نکات زیر را رعایت کنید:
بطور منظم آب نوشید؛ بهداشت دهان را رعایت کنید.
بعد از هر وعده غذایی مسواک بزنید و نخ دندان بکشید.
حداقل هر شش ماه یک بار به دندانپزشکی مراجعه کنید.
فلوراید و دهان شویه های ضد میکروبی را روزانه استفاده کنید.
از مصرف گلوکز و یا شیرینی جات پرهیز کنید.
جلوگیری از خشکی قسمت های دیگر بدن :
اگر پوست خشکی دارید هنگام استحمام و دوش گرفتن از مصرف آب گرم خودداری کنید. پوست خود را با حوله مالش ندهید و هنگامی که پوست هنوز مرطوب است لوسیون بزنید. هنگام شست و شوی ظروف یا نظافت منزل از دستکش استفاده کنید.
در منزل از یک دستگاه مرطوب کننده با بخار سرد استفاده کنید.
از حمام طولانی مدت خودداری کنید.
کمپرس گرم یا استفاده از بالشتک گرم کننده ممکن است به تخفیف درد مفصلی یا ناراحتی در ناحیه غده متورم کمک کند.
توصیه های طب سنتی برای درمان بیماری شوگرن
برای تحریک ترشح بزاق از آدامس های بدون قند یا آبنبات های سفت و محلول آبلیمو استفاده نمایید.
برای جلوگیری از خشکی پوست از کرم های مرطوب کننده استفاده کنید.
هر روز استحمام کنید و روغن بادام شیرین را به کل بدنتان بزنید. هنگامی که کل بدن را روغن مالی می کنیم رطوبت را به کل بدن برمی گردانیم که می تواند بسیار کمک کننده باشد.
غذاهای مرطوب مانند سالاد کاهو و هویج و کدو و … استفاده کنید.
با طب سوزنی و اصلاح غذایی می توان تا حدودی علائم بیماری شوگرن را کاهش داد.
درمان خشکی دهان در افراد با مزاج خشک:
خشکی دهان در طبع های مختلفی دیده می شود، افرادی که خشک مزاج هستند و مخاط دهان و بینی شان خشک است و در چشم ها احساس خارش و سوزش می کنند و ممکن است یبوست مزاج داشته باشند. این افراد باید موارد زیر را رعایت کنند:
یک ساعت قبل از حمام کل بدنشان را با روغن بادام شیرین یا روغن زیتون، روغن کنجد و روغن بنفشه روغن مالی کنند .بعد از روغن مالی یک ساعت صبر کرده تا روغن به خوبی جذب پوست و بدنشان شود، سپس استحمام کنند. در صورت استفاده از روغن زیتون باید این روغن تازه باشد زیرا روغن زیتون کهنه خود خشکی پوست ایجاد می کند.
هنگام استحمام باید از شامپوهای بدن مرطوب کننده استفاده کنند.
بعد از استحمام صورت و دست ها را با کرم های مرطوب کننده یا همان روغن بادام شیرین چرب کنند.
درمان خشکی دهان در افراد با مزاج صفراوی:
افراد دارای طبع صفراوی که طعم دهانشان تلخ و رنگ پوستشان مایل به زرد و سفیدی چشم آن ها کمی به زردی گرایش دارد و مستعد خشکی دهان و سایر مخاط ها هستند، برای جلوگیری و رفع خشکی این افراد باید موارد زیر را رعایت کنند:
شربتی از سرکه و عسل یا سرکه و شکر درست کرده و بنوشند.
برای برطرف شدن خشکی بدن و دهان غذاهایی مثل کاهو، خیار، ماست و دوغ بخورند.
برای برطرف شدن خشکی دهان نگه داشتن تخم خرفه در دهان مفید است یا می توانند تخم خرفه را در دوغ بریزند و میل کنند.