ویژه شهادت حضرت امام حسن عسکری / «تشویق»، «تنبیه» و «تغافل»، سه اصل مهمّ تربیتی، آموزشی و مدیریتی است که می‌بایست در مواقع لازم و مناسب و با کمیّت و کیفیّت ویژه، مورد استفاده قرار بگیرد.
در این میان، «تشویق» از جایگاه ارزشمند و والایی برخوردار است؛ به گونه‌ای که در تاریخ زندگی پیامبران، امامان:و… می‌توان نمونه‌های فراوانی را به دست آورد. از این رو، گلچینی از تشویقات متنوّع امام حسن عسکری علیه السلام را به پیشگاه خوانندگان محترم تقدیم می‌داریم.[۱]
نگاهی گذرا
در یک معرّفی اجمالی، می‌توان عناوین کلّی «تشویق‌های امام عسکری علیه السلام » را یادآور شد؛ از جمله:
- «تأیید» برخی از اصحاب به شکل حضوری و غیابی؛ مثل شاگردان قمی و نیشابوری.[۲]
- «تقریظ شفاهی» برای تعدادی از نویسندگان و کتاب‌های آنان.
- انتصاب عدّه‌ای به «وکالت»، «خدمت‌گزاری» و «نامه‌رسانی».
- پذیرفتن گروهی به عنوان «شاگرد».
- رفتن به منازل بعضی از شیعیان؛ مثل تشریف فرمایی حضرت به شهر گرگان.[۳]
- «عیادت» از بیماران و آرزوی بهبودی برای آنان.
- «دعا کردن» در حق مردم (گشایش در زندگی، برخورداری از نعمت فرزند، آزادی از زندان، تسلیت به بازماندگان اموات و غیره).
- کمک‌های فراوان مالی.
بشارت به «مهدی موعود علیه السلام »
امام عسکری علیه السلام از طریق نامه یا حضوری، تولّد «مهدی موعود علیه السلام » را به برخی از یارانش بشارت داد؛ از جمله: به وکیل خود در قم.
— امام علیه السلام طیّ نامه‌ای به احمد بن اسحاق فرمود:
«برای ما فرزندی متولّد شده؛ نزد تو مستور بماند و از همه مردم پنهان باشد. زیرا ما از آن خبردار نکنیم مگر خویشاوندان رازدار و دوستان صمیمی خود را. احببنا إعلامک لیسرّک الله به مثل ما سرّنا به؛ ما تو را به این مسأله مطّلع کردیم تا خدا، تو را بدان شاد کند چنانچه ما را بدان شاد کرده است!»[۴]
— وقتی احمد بن اسحاق به سامرّا آمد و خدمت امام علیه السلام رسید… آن حضرت، پسرش مهدی(عج) را به او نشان داد؛ آنگاه فرمود:
«ای احمد بن اسحاق! این، امری است از امر خدا و سرّی است از سرّ خدا و غیبی است از آنچه من به تو افاده کردم. اگر باعث کرامت تو نزد خداوند متعال و حجّت‌های او نبود، من این فرزندم را به تو نشان نمی‌دادم.»
امام علیه السلام بعد از سفارش به مخفی کردن تولّد مهدی علیه السلام، فرمود:
«و کن من الشّاکرین تکن معنا غداً فی علّییّن؛ و از شکرگزاران باش تا فردای قیامت در بهشت و مرتبه والای آن، با ما باشی.»[۵]
خبری شادمانه
ابوهاشم جعفری – شاگرد ممتاز امام عسکری علیه السلام – بارها از سوی حضرت مورد قدردانی و تجلیل قرار گرفته بود؛ که به یک نمونه بسنده می‌کنیم:
— روزی یکی از شیعیان به محضر امام علیه السلام شرفیاب شده و تقاضا نمود که «دعایی» به وی آموزش دهد؛ آن حضرت هم این دعا را یاد داد: «یا اسمع السّامعین… و اجعلنی ممّن تنتصر به لدینک و لا تستبدل بی‌غیری.»
ابوهاشم می‌گوید: در دلم گفتم: «خدایا! مرا جزو گروه و حزب خود قرار بده». در این هنگام، امام عسکری علیه السلام به من فرمود:
«أنت فی حزبه و فی زمرته اذ کنت بالله مؤمناً و لرسوله مصدّقاً و لأولیائه عارفاً و لهم تابعاً فأبشر ثمّ أبشر؛ تو در حزب خدا هستی زمانی که: ۱. به خدا، مؤمن باشی؛ ۲. نبوّت پیامبرش را تصدیق کنی؛ ۳. به حقّانیّت و مقام اولیاء الله، آگاه باشی؛ ۴. و از آنان تبعیّت کنی. پس، بشارت و مژده باد تو را و شادمان باش [که دارای این ویژگی‌ها هستی]!»[۶]
تقریظ بر بعضی تألیفات
— ابوهاشم جعفری می‌گوید: من کتاب «یوم و لیله» یونس [بن عبدالرحمن] را خدمت امام تقدیم کردم… حضرت در حقّ نویسنده‌اش چنین دعا کرد:
«اعطاه الله بکلّ حرف نوراً یوم القیامه؛ خداوند در قیامت به تعداد هر حرف این کتاب، به وی نوری عنایت فرماید.»
همچنین امام بعد از مطالعه کتاب، فرمود: «هذا دینی و دین آبای و هو الحقّ کلّه؛ این، دین و عقیده من و پدرانم می‌باشد و تمام مطالب کتاب، درست و صحیح است.»[۷]
— ابو محمد فضل بن شاذان نیشابوری به محضر امام عسکری علیه السلام رسیده بود؛ در هنگام وداع، یکی از کتاب‌هایش به زمین افتاد. امام علیه السلام آن را برداشته و نگریست و برای وی از درگاه الهی، آمرزش طلبید و سپس فرمود:
«أغبط أهل خراسان لمکان الفضل…؛ بر مردم خراسان غبطه می‌خورم از اینکه [شخصیت فرزانه‌ای مانند] فضل بن شاذان در میان آنهاست! و همین افتخار، آنان را بس است.»[۸]
خلعتِ «وکالت»
— امام علیه السلام در حقّ عثمان بن سعید عَمری فرموده است:
«هذا ابو عمر و الثّقه الامین، ثقه الماضی و ثقتی فی المحیا والممات…؛ این ابو عمرو، ثقه و امین است. او مورد اعتماد امام گذشته (امام هادی علیه السلام ) و در زندگی و پس از مرگم، مورد اعتماد من است. آنچه را به شما بگوید، از جانب من گفته…»[۹]
ولادت امام عسکری
همچنین در حضور عده‌ای از شیعیان فرمود:
«اشهدوا علی أنّ عثمان بن سعید العمری وکیلی…؛ گواه باشید که عثمان بن سعید عمری، وکیل من و پسرش محمد، وکیل فرزندم مهدی شماست.»[۱۰]
مدالِ «خدمت‌گزاری»
— یکی از ایرانیان به سامرّا رفت و خدمت امام عسکری علیه السلام رسید؛ آن حضرت پرسید: برای چه به اینجا آمده‌ای؟ گفت: به خاطر شوقی که به شما دارم، برای خدمت‌گزاری آمده‌ام. امام فرمود: «بنابراین، دربان من باش.»
وی همراه دیگر خادمان، امور خانه حضرت را به عهده گرفته و مشغول انجام خدمت بود تا اینکه یک روز چشمش به جمال نورانی امام مهدیعلیه السلام روشن می‌شود…[۱۱]
توفیقِ «شاگردی»
— دو خانواده از اهالی «استرآباد» به علت ستم و اذیت‌های «زیدیّه»، به سامرّا هجرت کرده بودند، وقتی نزد امام عسکری علیه السلام شرفیاب شدند، آن حضرت در حقّ آنان چنین فرمود:
«مرحباً باوین الینا، المتجئین الی کنفنا، قد تقبّل الله سعیکما…؛ خوش آمدید ای کسانی که به ما پناهنده شدید! خداوند، تلاش و سعی شما را پذیرفته است…»
سپس به آنها فرمود:
«خلّفا علیّ ولدیکما هذین فیدهما العلم الذی یشرّفهما الله تعالی به…؛ دو فرزند خود را اینجا بگذارید تا به آنان «دانشی» بیاموزم که خداوند متعال به سبب آن، شرافت و بزرگواری به آنان بخشد…»
بدین ترتیب بود که ابویعقوب یوسف بن محمد بن زیاد و ابوالحسن علی بن محمد بن یسار (سیّار) به مدت هفت سال، از دانش بی‌کران امام علیه السلام در زمینه «تفسیر» بهره‌مند شده و مجموعه گرانسنگ تفسیر امام حسن عسکری علیه السلام را از خود به یادگار نهادند.[۱۲]-[۱۳]
پاداشِ «تشویق کننده»
— یکی از اصحاب، جریان درد دل و گلایه یک مرد شیعه را ـ که در معاشرت و گفت و گو با اهل سنّت دچار مشکلاتی شده بود ـ برای امام عسکری علیه السلام بازگو کرد و توضیح داد که راهکارهایی را به عنوان «تقیّه» به وی آموخته که مؤثر هم واقع شده است. امام علیه السلام بعد از شنیدن این ماجرا، خطاب به او فرمود:
«أنت کما قال رسول الله الدّالّ علی الخیر، کفاعله؛ تو مصداق فرموده رسول خدا هستی که فرمود: ثواب کسی که به کار نیک راهنمایی کند، مانند کسی است که آن کار را انجام داده است!»
آن حضرت بعد از بیان پاداش‌های آن مرد شیعه که «تقیّه» نموده بود، از صحابی‌اش چنین قدردانی کرد:
«خداوند، به تو نیز که او را راهنمایی کرده‌ای، به همان اندازه پاداش و حسنه خواهد داد.»[۱۴]
گشایش در زندگی
— محمد بن حمزه سروی می‌گوید:
نامه‌ای به امام عسکری علیه السلام نوشتم و درخواست کردم که برای بیرون آمدن از فقر و تنگ‌دستی، برایم دعا کند. حضرت در پاسخ نوشت:
«أبشر، فقد أتاک الله بالغنی…؛ مژده باد که خداوند، تو را بی‌نیاز و ثروتمند گردانید! زیرا پسر عمویت از دنیا رفت و صد هزار درهم به جای گذاشت و جز تو، وارثی ندارد. خدا را سپاس گو و در امر زندگی، میانه رو باش و از اسراف بپرهیز؛ چرا که اسراف، کاری شیطانی است.»[۱۵]
تجلّی نور
— علی بن عاصم – که نابینا بود – وقتی نزد امام عسکری علیه السلام آمد، آن حضرت به وی چنین فرمود:
«مرحباً بک یا ابن عاصم! إجلس، هنیئاً لک یا ابن عاصم!»
آنگاه حضرت در حقّ وی دعا کرده و بینا می‌شود و فرش و زیراندازی را که متعلق به عده‌ای از پیامبران و صالحان بود، به او نشان می‌دهد…[۱۶]- [۱۷]
دعای برکت
— امام عسکری علیه السلام در نخستین دیدار خود با یکی از نوادگان امام سجاد علیه السلام – در حالی که او به امامت حضرت اعتقاد نداشت – به وی چنین فرمود:
- به من نزدیک مشو؛ زیرا جاسوس‌ها، مرا زیر نظر دارند و تو نیز در خطری.
- … من از خدا می‌خواهم که خواسته‌ات (سلامتی پدرت) را بر آورده سازد.
- کثّرالله ولدک و جعل فیکم ابراراً؛ خداوند، فرزندانت را فزونی بخشد و آنها را افرادی نیکوکار قرار دهد.
- این سیصد دینار را بگیر. بارک الله لک فیها؛ خداوند در آن پول‌ها برایت خیر و برکت قرار دهد.[۱۸]
— ابو یوسف ـ شاعر متوکل ـ می‌گوید:
پسری برایم متولد شد، در حالی که دچار تنگنای شدید مالی بودم؛ به هرکسی نامه نوشتم، پاسخ مثبتی نداد. در اطراف خانه با ناامیدی قدم می‌زدم که غلام امام عسکریعلیه السلام آمده و بعد از دادن کیسه پول، بشارت حضرت را چنین بازگو کرد:
«أنفق هذه علی المولود، بارک الله لک فیه؛ این پول‌ها را صرف فرزندت نما. خداوند، او را سبب خیر و برکت تو قرار دهد.»[۱۹]
شکوفایی غنچه
— عیسی بن صبیح می‌گوید:
امام عسکری علیه السلام در زندان نزد ما آمد… از من پرسید: آیا فرزندی به تو روزی شده است؟ گفتم: نه. فرمود:
«اللّهمّ ارزقه ولداً یکون له عضداً، فنعم العضد الولد؛ خدایا! به وی پسری عطا فرما تا اینکه قوّه بازویش باشد. پس، خوب بازویی [و مدد کاری] است فرزند!»[۲۰]
— محمد بن محمد قلانسی – در حالی که همسرش نزدیک وضع حملش بود – نامه‌ای نوشت و از امامعلیه السلام درخواست کرد:
- دعا کند که زایمان همسرش به خوبی پایان پذیرد؛
- خداوند، به وی پسری بدهد؛
- نامی نیکو برای فرزندش انتخاب کند.
آن حضرت در پاسخ نوشت:
«رزقک الله ذکراً سوّیاً و نعم الإسم محمّد و عبدالرّحمن؛ خداوند، به تو پسری تندرست و سالم عطا فرماید. و چه نیکوست نام محمد و عبدالرحمن!»
همسر قلانسی «دوقُلو» زایید که هردو پسر بودند؛ بر یکی از آنها که کاملاَ در سلامت و تندرستی بود، نام «محمد» و بر دیگری که در پایش انگشت اضافه داشت، اسم «عبدالرّحمان» نهاده شد.[۲۱]
یادگاری
— احمد بن اسحاق اشعری قمی می‌گوید:
به محضر امام عسکری علیه السلام رسیده و تقاضا کردم با خطّ خود چیزی بنویسد تا هر وقت که آن خط را دیدم، بشناسم… امام علیه السلام دوات و قلمی طلبید و مقداری نوشت. من درخواست کردم قلمی را که با آن می‌نوشت، [به عنوان تبرّک] به من ببخشد؛ حضرت بعد از پاک کردن جوهر قلم، آن را به من داد.[۲۲]
فرستادن کفن و…
— امام علیه السلام به احمد بن اسحاق قمی فرمود: «تو در این سال، از دنیا خواهی رفت.» وی پارچه‌ای برای کفن تفاضا نمود؛ حضرت بعد از دادن مقداری پول، فرمود: «در وقت حاجت، به تو خواهد رسید.»… احمد در مسیر بازگشت به قم، در منطقه حلوان (سرپل ذهاب) بیمار شده و رحلت کرد. دو نفر از جانب امام عسکری علیه السلام برایش کفن و حنوط آوردند و به همسفرانش تسلیت گفتند. کافور – خادم حضرت – به آنان گفت:
«همانا احمد، عزیزترین شما بود به جهت قرب الهی در نزد آقا و مولای شما.»[۲۳]
بخشش اسب
— علی بن زید بن علی می‌گوید:
اسبی نیکو و ممتاز داشتم؛ یک روز امام عسکری علیه السلام به من فرمود که آن را بفروشم. ولی به عللی تأخیر کردم؛ در نتیجه، اسبم مُرد و بسیار اندوهگین شدم! بعد از چند روز، خدمت حضرت شرفیاب شدم… امام علیه السلام اسب خودش را به من بخشید و فرمود:
«این مرکب، بهتر از اسب تو است؛ عمرش طولانی تر و راهوارتر از آن می‌باشد.»[۲۴]
پی نوشت ها:
- شایان توجه اینکه: نگارنده از سال ۱۳۷۵ ش. داستانهای فراوانی از «تشویق در سیره معصومان(ع)» گردآوری کرده‌ام که هنوز به چاپ نرسیده است!
- ر.ک: مجله فرهنگ کوثر، ش ۶۰.
- ر.ک: همان.
- کمال الدین، شیخ صدوق، ترجمه کمره‌ای، ج ۲، ص ۱۰۷ و ۱۰۸.
- همان، ص ۵۷ – ۵۵؛ گزیده کفایه المهتدی، میرلوحی، ص ۱۷۸ – ۱۷۵، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، اول، ۱۳۷۳ ش.
- بحارالانوار، ج ۵۰، ص ۲۹۸ و ۲۹۹.
۷ حیاه الامام العسکری(ع)، محمد جواد طبسی، ص ۳۲۶ و ترجمه آن «با خورشید سامرّا»، ص ۲۹۶ و ۲۹۷؛ مجمع الرجال، علامه قهپایی، ص ۲۹۴، مجلد سوم (ج ۶)، دارالکتب العلمیه، قم.
- حیاه الامام العسکری(ع)، ص ۳۲۵؛ با خورشید سامرّا، ص ۲۹۶.
- همان، ص ۳۲۵ و ۳۳۶؛ همان، ص ۲۹۵، ۳۰۴ و ۳۰۵.
- همان، ص ۳۳۶ و ۳۴۰؛ همان، ص ۳۰۹ و ۳۱۰.
۱۱ داستانهای اصول کافی، محمد محمدی اشتهاردی، ج ۲، ص ۱۴۲ و ۱۴۳، دفتر نشر معارف اسلامی، قم، اول، ۱۴۱۳ ق.
- حیاه الامام العسکری(ع)، ص ۲۰۲ – ۲۰۰؛ با خورشید سامرّا ، ص ۱۸۸ – ۱۸۶.
- در مجله فرهنگ کوثر، ش ۶۰، داستان فوق به تفصیل آمده است. ر.ک: مقاله «پژوهشی پیرامون تفسیر امام عسکری(ع)»، محمد محسن طبسی.
- حیاه الامام العسکری(ع)، ص ۲۳۹ و ۲۴۰؛ با خورشید سامرّا، ص ۲۱۸.
- همان، ص ۲۵۶؛ همان، ص ۲۳۷ و ۲۳۸.
- همان، ص ۱۳۳ – ۱۳۱؛ همان، ص ۱۳۰ – ۱۲۷؛ بحارالانوار، ج ۵۰، ص ۳۱۶؛ زندگانی عسکریّین(ع) و تاریخچه سامرا، ابوالقاسم سحاب، ج ۲، ص ۳۸ – ۳۶.
- امام (ع) درحقّ علی بن عاصم، عنایات دیگری نیز داشته است. ر.ک: مجله فرهنگ کوثر، ش ۶۰.
- حیاه الامام العسکری(ع)، ص ۲۶۶؛ با خورشید سامرّا، ص ۲۴۷ و ۲۴۸.
- همان، ص ۲۶۳؛ همان، ص ۲۴۵.
- زندگانی عسکریّین(ع)، ج ۲، ص ۳۰ و ۳۱.
- حیاه الامام العسکری(ع)، ص ۲۵۶؛ با خورشید سامرّا، ص ۲۳۷.
- داستانهای اصول کافی، ج ۲، ص ۱۴۰.
- ر.ک: گزیده کفایه المهتدی، ص ۲۰۶؛ منتهی الآمال، ج ۲، ص ۴۷۳؛ زندگانی عسکریّین(ع)، ج ۲، ص ۴۵ و ۴۶.
- زندگانی عسکریّین(ع)، ج ۲، ص ۳۴ و ۳۵.
منبع:
مجله کوثر، تابستان ۱۳۸۵، شماره ۶۶