مقالات اجتماعی / بازخوانی متن مناظره شهید بهشتی با سران حزب توده، سازمان فدائیان خلق و جنبش مسلمانان مبارز
مقدمه
برگزاری مناظره تلویزیونی شهید مظلوم آیت‌الله بهشتی با سه تن از سران احزاب وقت یعنی حبیب‌الله پیمان از جنبش مسلمانان مبارز، مهدی فتاپور از سازمان فدائیان خلق (اکثریت) و نورالدین کیانوری از حزب توده ایران که در روز جمعه مورخ ۱/۳/۱۳۶۰ (حدود یکماه قبل از شهادت شهید بهشتی) تحت عنوان بحث آزاد پیرامون مسائل سیاسی – اجتماعی بنام «آزادی، هرج و مرج، زورمداری» انجام شد، یکی از نادرترین اتفاقات در انقلاب اسلامی ایران بود که در آن مخالفین نظام جمهوری اسلامی در گفتگو با رئیس قوه قضائیه جمهوری اسلامی و دبیرکل حزب جمهوری اسلامی نظرات خود را بیان کردند و از تلویزیون کشور پخش شد. مهم‌ترین نکته این مناظره، اعتقاد عملی به آزادی بیان و برخورد اندیشه‌ها و عمل به شعارهایی بود که در روزهای مبارزه علیه رژیم طاغوت بر زبان‌ها جاری بود. قسمت دوم این مناظره مهم را ملاحظه فرمائید.
نورالدین کیانوری: هرگونه کوشش برای تحمیل نظریات قشری و تنگ‌نظرانه حرکت جامعه را بسوی شکوفایی تا حد فلج کننده خواهد کرد. یک- تامین حقوق و آزادیهای مردمی وقتی میسر است که همه سازمانهای اجتماعی و سیاسی و صنفی مردمی و مترقی بدون هیچگونه محدودیت و تبعیض امکان فعالیت آزاد و برابر برای نشر و تبلیغ نظریات خود داشته باشد و به هیچگونه انحصارطلبی و اعمال فشار و تحمیل نظریات و تبعیض ازسوی هیچ مقام و فردی راه داده نشود و هرگونه تجاوز به حقوق فردی و اجتماعی افراد و سازمانها ازسوی هر مقام مورد پیگرد قانونی قرار گیرد. دو- قانون اساسی جمهوری اسلامی که یکی از دستاوردهای بزرگ انقلاب شکوهمند میهن ماست و از همین رو مورد تایید حزب توده ایران قرار گرفته چهارچوب مناسبی برای تعیین و تضمین این آزادی‌ها بوجود آورده است. ولی این قانون خالی از برخی نارسائی‌ها و کمبودها نیست برای از بین بردن این کمبودها باید این قانون در جهت تامین حقوق سیاسی و اجتماعی و اقتصادی توده‌های محروم در جهت غیرممکن ساختن هرگونه دستبرد به این حقوق تکمیل گردد. سه- در چهارچوب قانون اساسی جمهوری اسلامی و تکمیل آن باید آزادی عقیده، آزادی دین، بیان، قلم و مطبوعات، اجتماعات احزاب اتحادیه‌های صنفی، سکونت، مسافرت، انتخاب شغل، حق اعتصاب برای زحمتکشان و آزادی دفاع در محاکم و مصونیت‌های فردی بطور خدشه‌ناپذیر تامین گردد و هرگونه دستبرد به این ازادی‌ها مورد پیگرد قانونی قرار گیرد مواد قانون اساسی در مورد تشکیل شوراها بعنوان ارگانهای اعمال حاکمیت محلی از روستا تا استان باید بدون خدشه به موقع اجرا درآید زنان میهن ما که سهم عظیمی در پیروزی انقلاب داشتند و هم‌اکنون برابر با مردان در پاسداری از انقلاب حماسه می‌آفرینند با کمال تاسف علاوه بر محرومیت‌هایی که بر همه مردمان جامعه تحمیل شده فشار طاقت‌فرسای یک رشته محرومیت‌های اجتماعی اضافی را به عنوان زن بدوش می‌کشد با آنکه در قانون اساسی جمهوری مقام والای زن مورد ستایش قرار گرفته است ولی در عمل این محرومیت‌ها نه‌تنها از بین نرفته بلکه در اثر عمل قشریون و واپس‌گرایان بر آن افزوده شده است، واقعیت این هست که زنان کشور ما هنوز هم نیمه محروم‌تر جامعه ما را تشکیل می‌دهند، شکوفایی میهن ما در گرو تامین برابری کامل زنان با مرد ان در همه میدان‌های زندگی اجتماعی است. این کلی‌ترین اصولی است که ما در برابر درباره تحکیم مبانی آزادی در جمهوری اسلامی ایران به آن اعتقاد داریم این مبانی منطبق هست با اصول قانون اساسی و ما برای اینکه این مبانی به واقعیت خدشه‌ناپذیری در جامعه تبدیل بشود تمام تلاش و کوشش خودمان را همراه با تلاش سایر نیروهایی که هوادار آزادیهای فردی و اجتماعی هستند با هر طرز تفکر و جهان‌بینی که باشد همراه می‌کنیم و در جهت تمرکز این نیروها برای آسانتر رسیدن به این هدف‌های مشترک گام برمی‌داریم، من ده دقیقه اول خودم را از آن با یک دقیقه کمبود استفاده کردم.
مجری: در دنباله بحث از آقای حبیب‌الله پیمان از جنبش مسلمانان مبارز خواهش می‌کنیم نقطه‌نظرشان را درباره آزادی و اصولاً بحث آزاد بفرمایند.
دکتر پیمان: بسم‌الله الرحمن الرحیم – طبیعی است که در جهان خلقت همه چیز نسبی هست این امکانی هم که برای طرح نقطه‌نظرهای مختلف بوجود آمده خود بخود نمی‌تواند مطلق باشد اینکه تغییر مثبتی در سیاست‌های صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران داده شده که جریانات مختلف، نقطه‌نظرهای مختلف بتوانند آزادانه در مقابل هم مطرح بشوند و ابهاماتی که در اثر برخوردهای نادرست و غیرمنطقی از فقدان فضای آزاد لازم برای طرح آنها بوجود آمده تا حدودی از بین برود می‌بایستی این فرصت مورد استقبال قرار بگیرد چرا که این سنگر متعلق به توده‌های انقلابی محروم جامعه است، متعلق به انقلاب و حرکت انقلابی ایران هست و ما نمی‌توانیم به آن به مثابه سنگری در اختیار دشمن نگاه کنیم و اگر موانع و تنگناهائی وجود داشته محدودیت‌هائی و یا تنگ‌نظری‌هائی که مانع از این می‌شده که این سنگر بطور کامل در خدمت انقلاب و رشد حرکت انقلابی قرار بگیرد نباید وقتی فرصتی بوجود می‌آید این فرصت مغتنم شمرده نشود. بخصوص که عنصر حسن‌نیت را ما نمی‌توانیم در این گرایش‌ها بکلی انکار کنیم و به همین جهت انتظار بود که سایر دوستان هم که داوطلب شرکت در بحث بودند حضور داشته باشند. البته خواسته‌ها و ایراداتی که داشتند صدا و سیما و مسئولین‌شان بهتر هست که مطرح کنند برای مردم و موانعی که وجود دارد دقیقاً تبیین بشود و اگر اشکالاتی است که قابل رفع باشد خودبخود رفع بشود و در فرصت‌های بعدی هم بتوانیم شرکت کنند و در یک محیط برادرانه‌ای نقطه‌نظرها طرح بشود، مردم مستقیماً با این مسائل آشنا بشوند. بخصوص وقتی بحث سیاسی آنهم تحت عنوان آزادی و اختناق و چماقداری و زورمداری و مسائل حول و حوش این عنوان شد این را ما به فال نیک و قدم مثبتی تلقی کردیم که حساسترین مسائلی که از هر جهت به انقلاب و آینده آن مربوط می‌شود طرح شده، بهرحال امیدواریم که این برنامه‌ها ادامه پیدا کند و در تمام ابعاد ساری و جاری بشود یعنی صرفاً این گرایش مثبت صدا و سیما منحصر به ایجاد یک چنین فرصتی برای طرح نقطه‌نظرها نباشد بلکه این تمایل مثبت و برخورد صحیح مکتبی در کلیه برنامه‌های صدا و سیما رادیو و تلویزیون تسری پیدا کند و اعتمادی را که تا حدودی متاسفانه در گذشته به دلایلی که همه می‌دانیم از دست داده بود در بین اقشاری از جامعه این اعتماد مجدداً جلب بشود و مردم این سنگر را از آن خودشان و در مسیر آرمانهای انقلابی خودشان بدانند. بحث آزادی و مسائلی که در این رابطه مطرح است شاید بشود بر سه قسمت اصلی تقسیم بکنیم یکی مبانی مکتبی آزادی یعنی اسلام و جهان‌بینی توحیدی به آزادی چگونه فکر می‌کند. برای اینکه مطلق آزادی چیزی را نمی‌تواند روشن بکند. ما آزادی مطلق اصلاً نداریم هیچ پدیده‌ای در جهان خلقت بطور مطلق آزاد اصلاً نیست و نمی‌تواند باشد. آزادی مطلق فقط در قلمرو‌الله و وجود مطلق هست. بنابراین باید ما آزادی را از دید مکتب روشن بکنیم که چه است؟ و آیا در مقابل آزادی موانعی وجود دارد یا نه؟ چون وقتی که آزادی بعنوان یک مساله مطرح می‌شود قبول این واقعیت که موانعی در مقابل آزادی وجود دارد در جهان و در جامعه انسانی بطور اخص، این موانع هست که باید شناخته بشود تا بتوانیم شرایط تحقق آزادی را تعیین کنیم. بحث دوم باید بطور ویژه در مورد انقلاب اسلامی ایران باشد که این انقلاب پیامش در مورد آزادی و پیوندی که با این اصل دارد چه هست و بعد در قسمت سوم شرایط عینی فعلی را که ایجاد تشنجات و نارضایتی‌ها و برخوردهای غیراصولی در صف نیروهای مردمی شده اینها باز بشود ببینیم ریشه‌های این نابسامانی‌ها و نارضایتی‌ها و برخوردهای غیراصولی کجاست؟ تعریفی که اسلام در مورد آزادی ارائه می‌دهد از همان ماهیت انسان درمی‌آید ما همه جهان را حرکتی می‌دانیم از جبر به آزادی، اصلاً جوهر تکامل بشریت بطرف آزادی است. این در مورد همه پدیده‌ها است بطور ویژه هم انسان شاملش است. چرا که خداوند را که ما مبداء و غایت هستی می‌دانیم در همه چیز مطلق است از جمله در آزادی یعنی مقید به هیچ چیزی نیست. مطلق آزادی در وجود خدا هم متجلی هست وقتی هم می‌گوییم که اِلَى اللَّهِ تَصِیرُ الْاُمُور و انسان هم بطرف خدا در حال شدن و سیرورت است یک مفهوم اسامی‌اش و جوهر اصلی‌اش این است که انسان هم مثل بقیه پدیده‌ها از محدودیت مطلق و بطرف آزادی مطلق سیر می‌کنند. و اگر قرار است که قرب به طرف خدا معنا بشود معنای اساسی‌اش آزادتر شدن انسان است از محدودیت‌های که مانع از حرکت او به طرف کمال هست بنابراین در دیدگاه مکتب آزادی از سیرورت بطرف خدا، حرکت بطرف خدا، قرب بطرف….جدا نیست از رسالت انسان و رستگاری‌اش هم جدا نیست اما خوب آزادی را به همین شکل طرح کردن باز مشکل ما را حل نمی‌کند چون به نام آزادی می‌دانیم در طول تاریخ جنایت‌های فراوانی شده، جمله معروفی که:ای آزادی بنام تو چه جنایت‌هائی مرتکب می‌شوند مصداق عینی در کل تاریخ دارد چون هیچ نیروئی تمام آنهائی که بازدارنده سد انسان حرکت انسان بود همه مدعی آزادی بودند، شیطان که ما معتقدیم مظهر بزرگترین مانع در راه تکامل و آزادی انسان هست با شعار آزادی انسان را به بند کشاند گفت که: ای آدم خدا ترا محدود کرده از اینکه بروی به این درخت نزدیک بشوی بیا این محدودیت را از بین ببر برو به آن مرزی که تو را مانع شدند. خودت را آزاد کن. ببینید آنهم آزادی را برای انسان آورد و در پوشش و پرچم آزادی بود آن انسانیت انسان را به بند کشاند و از حرکت بطرف خدا بازداشت پس باید دقیقاً روشن کنیم که عوامل پیش‌برنده بسوی آزادی چه عواملی‌اند. چه در وجود انسان، چه در جامعه انسانی و چه عواملی مانع راه حرکت انسان است، چون اصولاً ما نمی‌توانیم تصور کنیم که انسان می‌تواند آزاد مطلق باشد، حرکت انسان اصلاً طرح آزادی به خاطر وجود واقعیت، واقعیت وجود موانع است که ما این را در بینش مکتبی در مورد انسان می‌گوییم شیطان، نیروهای شیطانی نیروهای بازدارنده است که انسان را نمی‌گذارد بطرف خدا بروند. یعنی بطرف آزادی مطلق بروند. خوب بنابراین مبارزه با نیروهای شیطانی با این سد سبیل در راه خدا، سبیل‌الله، این یک ضرورت تحقق آزادی است.
مجری: جناب آقای پیمان معذرت می‌خواهم وقت شما ده دقیقه تمام است بعد دوباره به شما برمی‌گردیم. از آقای فتاپور خواهش می‌کنم نقطه‌نظرهایشان درباره آزادی و همین مساله بحث آزاد عنوان بفرمایند.
مهدی فتاپور: با درود به زحمتکشان میهنم به کلیه رزمندگان جبهه‌های جنگ تحمیلی عراق و به همه آوارگان جنگ، همانطور که در مقدمه قانون اساسی تصریح شده رادیو و تلویزیون جمهوری اسلامی ایران باید در روند تکامل انقلاب شرایطی بوجود بیاورد که نقطه‌نظرهای متفاوت بتوانند با همدیگر برخورد بکنند و خیلی خوشحالم از اینکه ما امروز اولین جلسه بحث سیاسی را شروع می‌کنیم. از نظر سازمان ما این گام مثبتی که امروز برداشته شده یک پیروزی است برای انقلاب، یک گام در جهت پیشرفت انقلاب است نه فقط از این نقطه‌نظر که سازمانها و گروههای مختلف می‌آیند اینجا و مواضع‌شان را برای مردم طرح می‌کنند و مردم روشن‌تر می‌توانند با مواضع آنها آشنا بشوند. بلکه از این نظر که طرح نقطه‌نظرات مختلف و اصلاً وجود چنین مباحثی می‌تواند فضای جدیدی را بوجود بیاورد که تفاهم و همکاری نیروهای مردمی در این فضا گسترش پیدا کند، می‌تواند فضای جدیدی بوجود بیاید که وحدت مردم ما در مقابل متجاوزین عراقی در مقابل امپریالیسم آمریکا استحکام بیشتری پیدا بکند. می‌تواند شرایطی بوجود بیاورد که گروه‌هائی که خط سازش با آمریکا را پیش می‌برند هرچند برای مردم افشا شده‌اند ولی مردم باز هم خیلی روشن‌تر بتوانند مواضع آنها را درک بکنند و اینها این امکان را پیدا نکنند که به انقلاب ما ضربه بزنند و وحدت مردم ما را متزلزل بکنند. از این نظر ما این مناظره این بحث‌ها را یک پیروزی برای انقلاب و یک گام در جهت پیشرفت انقلاب می‌دانیم. من الان مطمئنم که همه مردم ما همه مردمی که به استقلال جامعه ما فکر می‌کنند از تشکیل این جلسه خوشحالند، خوشحالند از اینکه سازمان ما و گروه‌هائی که هر کدام در سطح مختلف میان مردم نفوذ دارند نفود اجتماعی دارند این امکان بوجود آمده تا آنها بتوانند در شرایط جدید و تفاهم و همکاری‌های خودشان را گسترش بدهند و مطمئنم از اینکه ضدانقلاب، نیروهائی که مخالف پیشرفت انقلاب هستند از این فضای جدید ناراحت هستند و قطعاً تلاش خواهند کرد که جلوی این گام را بگیرند و اجازه تداوم و پیشرفت این گام جدیدی که برداشته شده ندهند. به همین دلیل زمانی که رادیو، تلویزیون مطرح کرد که جلسات بحث آزاد در دستور کار قرار گرفته ما از این گام استقبال کردیم و مطرح کردیم که هرچند معتقدیم امروز مباحثی مثل مباحثی که امروز در دستور است در شرایط بحرانی کنونی باید مباحثی باشد که سازمانها و گروهها بطور عمده راجع به آنها بحث بکنند و بحث مسائل ایدئولوژیک و مسائل مجرد امروز چندان بسود انقلاب نیست با وجود این در کلیه این مباحث شرکت کنیم و تلاش خواهیم کرد در جهت اینکه این گام جدید مستحکم‌تر بشود و تداوم پیدا بکند. در این حال خیلی متاسفیم که سازمان مجاهدین خلق در این بحث‌ها شرکت ندارد. ما روز اولی که برای برنامه‌ریزی این بحث‌ها شرکت کردیم نماینده‌ای از سازمان مجاهدین خلق هم شرکت داشت و ما خیلی خوشحال شدیم از حضور نماینده سازمان مجاهدین بخصوص در شرایط کنونی که درگیری‌هائی که در شهرها وجود دارد و سازمان مجاهدین هم یک طرف این درگیری‌ها است امیدوار بودیم که انجام این مباحثات بتواند کمک بکند به تخفیف این تشنجات، بتواند کمک بکند به گسترش تفاهم و همکاری، ولی دوستان مجاهدمان در جلسه‌های بعدی شرکت نکردند. دوستان مجاهدمان همانطور که مطرح می‌کنند که یکی از هدف‌های انقلاب ما گسترش دمکراسی است، گسترش جو آزادی است می‌بایست هر گامی که در این جهت برداشته می‌شود از آن استقبال بکنند و در جهت تقویت آن گام، کوشش بکنند. این مسلم است که برای آزادی، برای گسترش دمکراسی می‌بایست مبارزه کرد و آزادی و دمکراسی یک شبه بدست نمی‌آید هر گامی را در این جهت باید تقویت کرد و عدم شرکت سازمان مجاهدین در این بحث‌ها در جهت تقویت دمکراسی و آزادی نیست ما امیدواریم که در جلسات بعدی دوستان مجاهد هم شرکت بکنند و کوشش بکنند مشکلاتی که در امر شرکت‌شان وجود دارد حل بکنند و حضور داشته باشند. راجع به مساله آزادی امروز همه سازمانها و گروههای مختلف مطرح می‌کنند که مدافع آزادی هستند، برای دمکراسی مبارزه می‌کنند و می‌خواهند دیکتاتوری و اختناق و استبداد را نابود بکنند.
*نورالدین کیانوری: کوشش برای تحمیل نظریات قشری و تنگ‌نظرانه حرکت جامعه را بسوی شکوفایی تا حد فلج کننده خواهد کرد
*دکتر پیمان: اینکه تغییر مثبتی در سیاست‌های صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران داده شده که جریانات مختلف و نقطه نظرهای مختلف بتوانند آزادانه در مقابل هم مطرح بشوند، این فرصت مورد استقبال قرار بگیرد
*مهدی فتاپور: رادیو و تلویزیون جمهوری اسلامی ایران باید در روند تکامل انقلاب شرایطی بوجود بیاورد که نقطه‌نظرهای متفاوت بتوانند با همدیگر برخورد بکنند و خیلی خوشحالم از اینکه ما امروز اولین جلسه بحث سیاسی را شروع می‌کنیم